شقاق مقعدی یکی از بیماری‌های شایع و دردناک ناحیه نشیمن‌گاه است که معمولاً به دلیل یبوست، دفع دشوار، یا سبک زندگی نامناسب ایجاد میشود. این بیماری می‌تواند با درد شدید، سوزش، خونریزی و ترس از دفع همراه باشد و در صورت عدم درمان به‌موقع، به نوع مزمن تبدیل شده و کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
در این مقاله، به‌صورت جامع به بررسی علائم شقاق حاد و مزمن، عوامل ایجاد آن، تفاوت آن با سایر بیماری‌های مقعدی مانند بواسیر، روش‌های تشخیص، درمان خانگی و پزشکی، و راه‌های قطعی پیشگیری از این بیماری پرداخته‌ایم.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
- شقاق مقعدی چیست؟
- علائم شقاق حاد
- چه زمانی شقاق مزمن میشود؟
- علائم شقاق مزمن
- چگونه شقاق را از بواسیر و فیستول تشخیص دهیم؟
- آیا شقاق خود به خود درمان میشود؟
- عوامل ایجاد شقاق مقعدی
- برای درمان شقاق به چه دکتری مراجعه کنیم؟
- درمان نکردن شقاق چه عوارضی دارد؟
- علائم شقاق در زنان، کودکان و سالمندان
- درمان خانگی شقاق مقعدی
- درمانهای پزشکی شقاق
- پیشگیری از شقاق و جلوگیری از عود مجدد
- اشتباهات رایج بیماران دچار شقاق
- سوالات متداول درباره شقاق مقعدی
شقاق مقعدی چیست؟
شقاق یا فیشر مقعدی، به ایجاد ترک یا بریدگی باریکی در پوست ناحیه آنال گفته میشود که معمولاً در اثر دفع مدفوع سفت یا تحریک ناحیه ایجاد میشود. این بریدگی باعث التهاب، درد، و در بسیاری از موارد، خونریزی قرمز روشن در هنگام یا بعد از اجابت مزاج می‌گردد.
| علائم شقاق مقعدی | دارد | ندارد |
| درد تیرکشنده هنگام دفع | ✔️ | |
| سوزش ناحیه مقعد | ✔️ | |
| خون روشن روی دستمال یا مدفوع | ✔️ | |
| ترشحات چرکی | ❌ | |
| توده یا بیرون‌زدگی | ❌ |
علائم شقاق حاد
- شقاق در مراحل اولیه، "حاد" نامیده میشود و علائم آن شامل:
- درد ناگهانی و تیرکشنده هنگام دفع
- احساس بریدگی یا سوزش شدید
- مشاهده خون قرمز روشن روی مدفوع یا دستمال
- تورم و قرمزی اطراف مقعد
- گرفتگی عضلات مقعد
- خارش ناحیه مقعد پس از اجابت مزاج
شقاقی که بیش از ۶ هفته طول بکشد یا به درمانهای خانگی پاسخ ندهد، شقاق مزمن محسوب میشود. در این حالت، زخم ممکن است عمیق‌تر شده، گوشت اضافه (تگ پوستی) ایجاد شود و احتمال عفونت یا آبسه بیشتر شود. بیماران مزمن معمولاً با درد مداوم، سوزش بعد از اجابت مزاج و خونریزی‌های مکرر مواجه هستند.
علائم شقاق مزمن
علائم اصلی شقاق مزمن شامل :
- درد مداوم در ناحیه مقعد حتی در حالت عادی
- التهاب مزمن و ترشحات بدبو
- توده یا زائده پوستی در محل زخم
- خونریزی مکرر به‌ویژه پس از اجابت مزاج
- سوزش و خارش طولانی‌مدت
چگونه شقاق را از بواسیر و فیستول تشخیص دهیم؟
تشخیص دقیق بسیار مهم است چون روش درمان آن‌ها با هم متفاوت است. برخی تفاوت‌های شقاق با بواسیر و فیستول:
- شقاق درد تیز دارد؛ بواسیر معمولاً درد ندارد مگر در نوع ترومبوزه.
- شقاق معمولاً همراه با خون روشن و خطی روی دستمال است؛ بواسیر خونریزی قطره‌ای دارد.
- فیستول مقعدی معمولاً همراه با ترشحات چرکی یا سوراخی در نزدیکی مقعد است.
آیا شقاق خود به خود درمان میشود؟
در مراحل اولیه، امکان بهبود شقاق حاد با رژیم غذایی مناسب، استفاده از پماد، حمام آب گرم و پرهیز از یبوست وجود دارد. اما در شقاق مزمن، اغلب نیاز به درمانهای تخصصی مانند لیزر یا تزریق بوتاکس است.
عوامل ایجاد شقاق مقعدی
یبوست مزمن و زور زدن در اجابت مزاج
- اسهال طولانی‌مدت
- زایمان طبیعی سخت
- رژیم غذایی کم فیبر
- کم تحرکی و نشستن طولانی
- صابون‌های قوی یا تحریک‌کننده ناحیه مقعد
- بیماری‌های التهابی روده مثل کرون یا کولیت اولسراتیو
برای درمان شقاق به چه دکتری مراجعه کنیم؟
برای درمان اصولی شقاق، مراجعه به جراح عمومی یا فوق تخصص کولورکتال ضروری است. در برخی موارد، مشاوره با متخصص گوارش نیز پیشنهاد میشود، به‌خصوص اگر بیمار دچار مشکلات زمینه‌ای گوارشی باشد.
درمان نکردن شقاق چه عوارضی دارد؟
- تبدیل به شقاق مزمن و عمیق‌تر شدن زخم
- خونریزی‌های طولانی‌مدت و کم‌خونی
- گوشت اضافه یا تگ پوستی در محل زخم
- احتمال فیستول و آبسه
- درد دائمی و کاهش کیفیت زندگی
علائم شقاق در زنان، کودکان و سالمندان
- زنان: در دوران بارداری و بعد از زایمان به‌دلیل فشار رحم روی روده و یبوست بیشتر دچار شقاق می‌شوند.
- کودکان: امتناع از اجابت مزاج، گریه هنگام دفع، یا مشاهده خون در پوشک.
- سالمندان: کاهش تحرک، داروهای یبوست‌آور و خشکی پوست باعث شقاق میشود.
درمان خانگی شقاق مقعدی
- استفاده از لگن آب گرم (SitZ bath) روزانه ۱۵–۲۰ دقیقه
- نوشیدن زیاد آب (حداقل ۸ لیوان در روز)
- رژیم غذایی پرفیبر شامل سبزیجات، میوه‌ها و غلات کامل
- پرهیز از نشستن طولانی در توالت
- پماد لیدوکائین، گلیسیرین تری نیترات یا عصاره گیاهان دارویی
درمانهای پزشکی شقاق
- داروهای موضعی برای کاهش درد و شل‌کردن عضله
- تزریق بوتاکس برای کاهش اسپاسم عضله مقعد
- درمان با لیزر روش بدون خونریزی و دوران نقاهت بسیار کوتاه
- جراحی (اسفنکتروتومی) در موارد مقاوم به درمان
پیشگیری از شقاق و جلوگیری از عود مجدد
- نوشیدن حداقل ۲ لیتر آب در روز
- مصرف فیبر طبیعی و مکمل در صورت نیاز
- اجتناب از زور زدن هنگام اجابت مزاج
- تحرک بدنی منظم، پیاده‌روی یا یوگا
- درمان سریع یبوست یا اسهال مزمن
اشتباهات رایج بیماران دچار شقاق
- استفاده خودسرانه از داروها و پمادهای قدیمی
- نشستن طولانی‌مدت در توالت با موبایل!
- بی‌توجهی به رژیم غذایی و فیبر
- پشت گوش انداختن مراجعه به پزشک متخصص
سوالات متداول درباره شقاق مقعدی
آیا شقاق فقط در افراد یبوست‌دار دیده میشود؟
- خیر، حتی اسهال مزمن هم می‌تواند باعث شقاق شود.
آیا درمان لیزری برگشت‌پذیر است؟
- در صورت رعایت رژیم و سبک زندگی سالم، احتمال بازگشت بسیار پایین است.
درمان قطعی شقاق چیست؟
- درمان با لیزر، کم‌عارضه‌ترین و مؤثرترین راه‌حل دائمی است.
آیا کودکان هم می‌توانند دچار شقاق شوند؟
- بله، و باید سریعاً درمان شوند تا دچار ترس مزمن از دفع نشوند.
آیا روغن زیتون برای شقاق مفید است؟
- به‌صورت کمک درمانی بله، ولی به‌تنهایی کافی نیست.
نتیجه‌گیری نهایی
شناخت به‌موقع علائم شقاق و مراجعه زودهنگام به پزشک می‌تواند از مزمن شدن بیماری جلوگیری کند. با درمانهای نوین مانند لیزر، دیگر نیازی به جراحی دردناک نیست. رعایت سبک زندگی سالم و تغذیه صحیح، بهترین راه پیشگیری و پایداری درمان است.
