استومی به ایجاد مسیری بین اندام و پوست بیرونی بدن گفته می‌شود. استومی در واقع نوعی جراحی است که باعث ایجاد این مسیر می‌شود و به بیمارانی که مانند افراد عادی امکان ادرار یا مدفوع کردن را ندارند، کمک می‌کند تا این کار را از طریق راه ایجاد شده و یک کیسه انجام دهند. اینکه استومی چیست و در چه مواردی از آن استفاده می‌شود شاید سؤال بسیاری از بیماران باشد که در این مقاله به آن پاسخ خواهیم داد.
استومی چیست؟
استومی در واقع به یک جراحی گفته می‌شود که بین اندام روده و پوست بیرونی اتصالی را به وجود می‌آورد. در روش استومی یک برش دایره‌ای شکل کوچکی در جداره شکم زده می‌شود و بخشی از روده از این شکاف بیرون می‌آید. بخشی از روده که بر روی سطح پوست شکم دیده می‌شود «استوما» نام دارد. در واقع استوما به معنای دهانه یا ورودی است و وجود آن است که باعث می‌شود امکان تخلیه ادرار و مدفوع برای فرد ممکن شود. بسیاری مواقع در گفتگوها و نوشته‌ها این دو با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شود؛ اما همانطور که گفته شد استوما به بخشی از روده که بر روی سطح شکم آمده گفته می‌شود و به عملی که باعث ایجاد خروجی بر روی شکم و قرار دادن استوما بر روی آن می‌شود، استومی می‌گویند.
روش استومی مناسب افرادی است که به شکل عادی نمی‌توانند ادرار یا مدفوع خود را دفع کنند. موارد مختلفی می‌توانند باعث شوند فرد دچار مشکل در تخلیه مواد دفعی شود که از آن جمله می‌توان به التهاب روده بزرگ، سرطان روده یا مقعد، بیماری‌های مادرزادی روده، انسداد روده و.... اشاره کرد.
انواع استوما
استوما بر اساس شکل ظاهری به چند دسته تقسیم می‌شود که می‌توان موارد زیر را نام برد:
لوپ استوما (Loop stoma)
یکی از شایع‌ترین شکل استومی موقت، لوپ استوما به شمار می‌رود. در این روش بخش کوچکی از روده به کمک جراحی بر روی شکم قرار می‌گیرد و سپس جراح یک میله پلاستیکی کوچک را بین پوست و روده قرار می‌دهد تا از بازگشت روده به داخل جلوگیری کند. این میله پلاستیکی را چند روز پس از بهبود زخم و در زمانی که احتمال بازگشت روده به داخل وجود ندارد، خارج می‌کنند. در این روش روده به شکل کامل برش زده نمی‌شود و فقط یک برش در دیواره قدامی به وجود می‌آید.
استومای Double-Barrel
این جراحی مانند لوپ استوما است و تنها تفاوت آن در این است که دو سر روده به شکل کامل برش می‌خورد و روده به دو قسمت مختلف تقسیم می‌گردد.
انواع استومی
یکی از انواع مهم استومی، «استومی دفعی» نام دارد که کمک می‌کند مواد دفعی مانند ادرار و مدفوع از روده خارج شوند. استومی دفعی به سه دسته زیر تقسیم می‌شود:
کلستومی (Colostomy)
در این نوع که بر اساس انحراف روده بزرگ ایجاد می‌شود، به وسیله جراحی روده بزرگ را به دو قسمت تقسیم می‌کنند. بخش انتهایی آن ممکن است به درون شکم بخیه شود یا از شکم خارج شود و این مسئله به نوع جراحی و علت آن بستگی دارد. بخش ابتدایی آن به شکل استوما بر روی سطح پوست شکم قرار می‌گیرد و مسیری برای خروج مواد دفعی از بدن است.
با توجه به محل برش روده و قرارگیری استوما، مدفوع در این حالت می‌تواند بافت شل یا سفت پیدا کند. اگر استوما مربوط به کولون صعودی یا عرضی باشد مدفوع حالتی شل پیدا می‌کند و اگر کلستومی مرتبط به ناحیه سیگموئید باشد در این حالت مدفوع فرم دارد و نسبتاً سفت است.
ایلئوستومی (Ileostomy)
ایلئوستومی به انحراف مسیر روده کوچک که به وسیله جراحی ایجاد می‌شود، گفته می‌شود. در این روش روده باریک در بخش ایلئوم به دو بخش تقسیم می‌گردد. بخش اول روده از پوست شکم خارج می‌شود و استوما را به وجود می‌آورد. اگر ایلئوستومی دائمی باشد بخش‌های باقیمانده از دستگاه گوارش را نیز از شکم خارج می‌کنند. در این وضعیت مدفوع از استوما خارج می‌شود و برای جمع‌آوری آن بیمار باید از کیسه‌های مخصوص استفاده کند؛ زیرا دفع مدفوع در این وضعیت ارادی نیست.
مدفوع خارج شده در وضعیت ایلئوستومی حالت نرم و مایع دارد به دلیل اینکه دارای آنزیم‌های خاصی است برای پوست اطراف استوما مضر است.
یوروستومی (Urostomy)
یوروستومی به ایجاد انحراف در مسیر دستگاه ادراری از راه جراحی گفته می‌شود. با استفاده از این جراحی ادرار پیش از رسیدن به مثانه از طریق سوراخ استوما تخلیه می‌شود.
استومی موقت چیست؟
این استومی همانطور که نامش نشان می‌دهد برای یک مدت زمان مشخص به وجود می‌آید و پس از آن، بخش از روده که به سطح پوست راه داشت دوباره به‌جای خود باز می‌گردد. استومی موقت در مواردی استفاده می‌شود که جراح بخواهد بعدتر دو سر روده را پیوند یا بخیه بزند یا بخواهد به بخیه‌های زده شده استراحت دهد. از استومی موقت در موارد اورژانسی مانند تصادفات شدید اتومبیل که آسیب‌های بسیاری به شکن یا لگن وارد شده نیز استفاده می‌کنند.
استومیت چیست؟
استومیت به فردی گفته می‌شود که تحت جراحی استومی قرار گرفته و در حال حاضر بر روی شکم خود استوما دارد و دفع مدفوع یا ادرار از طریق آن صورت می‌گیرد.
برآمدگی استوما از سطح پوست چه مقدار است؟
برآمدگی استوما از سطح پوست باید چیزی در حدود ۲ سانتی‌متر باشد. این برآمدگی کمک می‌کند تا مواد دفعی به شکل مستقیم به داخل کیسه تخلیه راه یابند. همچنین این برآمدگی باعث می‌شود تا مشکلات پوستی در اطراف استوما به وجود نیاید.
درصورتی‌که استوما هم سطح با پوست در نظر گرفته شود ترشحات روده به‌جای وارد شدن به داخل کیسه تخلیه بر روی لبه چسب کیسه می‌ریزند و از چسبیدن کیسه به بدن به شکل کامل جلوگیری می‌کنند. اگر استوما فرو رفته باشد، در این وضعیت نیز ترشحات به زیر کیسه نفوذ می‌کنند و باعث جدا شدن کیسه می‌شوند.
محل قرارگیری استوما چگونه است؟
توصیه می‌شود پیش از جراحی محل قرارگیری استوما توسط جراح مشخص و علامت‌گذاری شود. در علامت‌گذاری که معمولاً به شکل نشسته، ایستاده یا خوابیده انجام می‌شود مواردی همچون چین پوست، زخم، مسیر کمربند، و شکل ظاهری شکم در نظر گرفته می‌شود.
به طور معمول استومی بین عضلات شکم قرار می‌گیرد، کلستومی در قسمت چپ ناف و ایلئوستومی در سمت راست ناف قرار داده می‌شود.
کیسه استومی چند بار در روز نیاز به تعویض دارد؟
با توجه به مواردی که در ادامه می‌آیند می‌توان تعداد دفعات تعویض را در نظر گرفت:
- محل قرارگیری استوما
- نوع کیسه
- مقدار مواد دفعی
- نوع پوست
- نحوه صحیح نصب کیسه
- آب و هوا
- سن افراد
- میزان فعالیت‌های جسمی
این موارد می‌توانند در تعداد دفعات تعویض کیسه نقش داشته باشند. برخی از کیسه‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که برای ۳ تا ۷ روز نیز قابل‌استفاده هستند.
نکات مهم در مراقبت از استومی
جهت مراقبت از استومی باید موارد زیر را حتماً در نظر داشت:
- موهای اطراف استوما را باید کوتاه نگه داشت.
- پوست اطراف استوما را باید با یک پارچه نرم و خشک هر از گاهی تمیز کرد.
- بافت استوما باید مرطوب و براق باشد و به همین دلیل باید به آن توجه داشت.
- استوما عضلات حسی ندارد و به همین دلیل باید از هرگونه فشار، ضربه و آسیب به این ناحیه خودداری کرد.
- بهتر است به شکل مرتب جهت چسبیدن بهتر کیسه و جلوگیری از ایجاد حساسیت بر روی پوست هرازگاهی استوما را اندازه‌گیری کرد.
- باید زمانی که ۷۵ درصد کیسه پر شده آن را تخلیه کرد.
- در صورت مشاهده نشت اطراف کیسه باید حتماً آن را تعویض کرد.
زندگی با استوما چگونه است؟
بسیاری از افراد نگران زندگی با استوما هستند و نمی‌دانند تأثیر استومی بر زندگی فرد چگونه است. مواردی که در ادامه می‌آیند می‌توانند برای این افراد بسیار کمک‌کننده باشد:
- افرادی که عمل استومی را انجام داده‌اند می‌توانند مثل قبل حمام بروند و یا در وان بخوابند. این کار را می‌توانند با استفاده از کیسه و یا بدون آن انجام دهند.
- انجام رابطه جنسی می‌تواند مثل گذشته ادامه داشته باشد و هیچ جای نگرانی ندارد.
- فرد می‌تواند به فعالیت‌های ورزشی بپردازد فقط باید تا چند ماه پس از جراحی مراقبت‌های ویژه را انجام دهد.
- برای لباس پوشیدن هیچ محدودیتی وجود ندارد؛ اما باید از بستن کمربندهای محکم بر روی استوما و یا اطراف آن خودداری کرد.
- تجهیزات و کیسه‌های استومی بسیار سبک و غیرقابل‌تشخیص هستند و با داشتن لایه‌های نرم بیرونی برخی از آنها بدون صدا هستند و کسی متوجه آنها نمی‌شود.
عوارض استومی چیست؟
به طور معمول افراد می‌توانند پس از استومی بدون هیچ مشکل خاصی به زندگی خود ادامه دهند؛ اما ممکن است برخی عوارض به دلایل مختلف در برخی افراد دیده شود که به شرح زیر هستند:
- انتشار بوی بد مواد خروجی
- خونریزی داخلی
- کم‌آب‌شدن بدن
- عفونت
- ایجاد گرفتگی در لوله خروجی استومی
- ایجاد فتق
- حساسیت پوست اطراف استوما
- گرفتگی روده بزرگ
- کمبود ویتامین ب ۱۲
علل ایجاد استومی
بسیاری از بیماری‌ها می‌توانند باعث شوند فرد نیاز به استومی داشته باشد. این بیماری‌ها و شرایط به شرح زیر هستند:
- ابتلا به بیماری‌های التهابی روده مانند کولیت اولسرو (Ulcerative Colitis) و کرون (Crohn’s Disease)
- ابتلا به سرطان‌های لگن مانند سرطان مثانه، رحم و تخمدان
- بیماری‌های ارثی مانند پولیپوزهای خانوادگی (Familial Polyposis) یا سندرم اهلرز دانلوس (Ehlers-Danlos Syndrome)
- مشکلات عصبی مثانه و التهاب شدید مثانه
- آسیب و صدمه به احشای شکمی و لگنی
کلام پایانی
اینکه استومی چیست و در چه مواردی از آن استفاده می‌شود؟ برای افرادی که می‌خواهند تحت این جراحی قرار بگیرند، بسیار لازم است. استومی یک جراحی است که با استفاده از آن یک خروجی بر روی شکم ایجاد می‌شود و استوما را بر روی آن قرار می‌دهند. این عمل بر روی افرادی انجام می‌شود که به دلایل مختلف به دستگاه گوارش آنها آسیب وارد شده و همچون افراد عادی امکان تخلیه مواد دفعی را ندارند. این روش کمک می‌کند تا افراد بتوانند به زندگی عادی خود ادامه دهند و برای دفع ادرار و مدفوع خود دچار مشکل نشوند.
منبع:
