دستگاه گوارش انسان از بخش‌های متعددی تشکیل شده و یکی از طویل ترین دستگاه های بدن انسان است. این دستگاه از دهان آغاز می شود و به مقعد می رسد. مقعد یکی از حساس ترین بخش های سیستم گوارش است و به دلیل عملکرد بسیار مهم آن در دفع مواد زائد نقش مهمی در سلامتی بدن دارد. سلامت مقعد بسیار مهم است و به دلیل اینکه در معرض برخی بیماری ها همچون هموروئید، فیشر، کیست مویی و ... می باشد بسیار مهم است که با ساز و کار و نحوه مراقبت از آن آشنا باشید. در مقاله امروز به موضوع مقعد چیست و عملکرد آن به چه صورت است خواهیم پرداخت.
مقعد چیست؟
در جواب این سوال ابتدا باید به تفاوت مقعد و رکتوم اشاره کرد زیرا بسیاری از افراد این دو را با یکدیگر اشتباه می گیرند در حالی که دو بخش کاملاً جدا از یکدیگر هستند.
رکتوم بخشی از روده بزرگ است که به آن راست روده نیز می گویند و حدود 12 تا 15 سانتی متر طول دارد و در انتهای خود به مقعد می رسد. رکتوم کمک می‌کند تا فرد بتواند مدفوع خود را کنترل کند. به طور معمول رکتوم خالی است زیرا مدفوع در بخش بالایی یعنی کولون نزولی ذخیره می شود و پس از پر شدن به سمت رکتوم حرکت کرده و باعث ایجاد میل به اجابت مزاج می گردد.
زمانی که رکتوم با حجمی از مدفوع پر می شود مدفوع را به سمت مقعد فشار می دهد و باعث باز شدن دریچه غیرارادی درونی مقعد می شود. این عملکرد باعث ورود مدفوع به کانال کوتاه مقعد شده و به فرد فشار مقعدی شدیدی را برای دفع وارد می کند. این دریچه خارجی با اراده فرد باز می شود و مدفوع از کانال خارج می گردد. بنابراین می توان گفت مقعد نقطه نهایی دستگاه گوارش برای دفع مواد اضافی بدن است که به آن آنال یا آنوس نیز گفته می شود.
بافت مقعد چگونه است؟
بافت کانال مقعد را از لحاظ بافت سلولی به سه بخش تقسیم می کنند. بخش اول که در نیمه بالایی کانال قرار گرفته "کلومناریس زونا" نام دارد که جنس آن از بافت "اپیتلیوم ستونی ساده" است. نیمه پایینی کانال مقعد، از ناحیه زیرخط دندانه دار یا شانه ای، توسط خط سفید هیلتون به دو بخش تقسیم می شود و جنس بافت این دو بخش "طبقه سنگفرشی غیرکراتینیزه" و "طبقه سنگفرشی کراتینیزه" می باشد.
دیگر بخش های مقعد
دریچه داخلی
مقعد دارای یک دریچه داخلی است که حدود ۵ میلیمتر ضخامت دارد. در این ناحیه الیاف حلقوی غیرارادی رکتوم تجمع کرده اند و همواره در حالت انقباض است.
دریچه خارجی
دریچه خارجی مقعد سه بخش دارد:
- بخش زیرپوستی: پایین ترین بخش از کانال را احاطه کرده است.
- بخش سطحی: در بالای بخش زیر جلدی قرار دارد و به استخوان دنبالچه و جسم پرینه متصل است.
- بخش عمقی: پیوستگی کمتری به بخش سطحی دارد و قسمت بالایی کانال را احاطه کرده است. این دریچه به وسیله اعصاب رکتوم تحتانی و یک شاخه پرینه ای عصب خاجی چهارم، عصب دهی می شود.
مقعد را بافت سختی به نام فاسیا احاطه کرده و باعث اتصال آن به ساختارهای مجاور گشته است. گروه دیگری از عضلات نیز به شکل صفحه در کف لگن قرار دارند که خروجی مقعد را احاطه کرده اند. در دیواره مقعد نیز غددی وجود دارند که با ترشح مایع به درون آن به حفظ رطوبت درون مقعد کمک می کنند.
قسمت هایی از مقعد از لایه های سطحی بدن همچون پوست و بافت قرمز و مخاطی روده تشکیل شده اند. بخش بالا و پایین مقعد از لحاظ وسعت، اندازه مساوی ندارند. کانال مقعد به بخشی از روده که زیر خط شانه‌های قرار دارد، محدود می گردد. بخش بالایی خط شانه ای، به دلایل مختلف همچون اعصاب، لنف، ورید و پوشش اپی تلیوم بافتی، متفاوت می باشد.
اسفنکتر چیست و چه نقشی در مقعد دارد؟
به دیواره مقعد که حالت ارتجاعی دارد اسفنکتر گفته می شود که از دو قسمت مجزا به نام های اسفنکتر داخلی و اسفنکتر بیرونی تشکیل شده است. وظیفه عضلات اسفنکتر این است که با ایجاد انقباض در دهانه مقعد به کنترل حرکات روده و عمل دفع کمک کنند. در واقع این عضلات باعث می شوند تا فرد به شکل ارادی دفع را انجام دهد هرچند زمانیکه ناحیه مقعد بیش از حد مجاز پر شده باشد عمل دفع بدون اراده فرد ممکن است رخ دهد.
بهداشت مقعد چرا اهمیت دارد؟
توجه به بهداشت مقعد بسیار اهمیت دارد زیرا مقعد به دلیل عبور مدفوع ناحیه ای آلوده محسوب می شود و اگر بهداشت آن به درستی انجام نشود می‌تواند باعث بیماری و یا انتقال آلودگی به قسمت های اطراف همچون سیستم ادراری گردد.
به همین دلیل بسیار مهم است که پس از اجابت مزاج این ناحیه به درستی تمیز شود. باقی ماندن مدفوع در این ناحیه می‌تواند باعث رشد باکتری ها و ایجاد مشکلات بسیار برای فرد گردد.
در صورت عدم توجه به سلامت ناحیه مقعد چه مشکلاتی ممکن است رخ دهد؟
از آنجا که ناحیه مقعد بخش حساسی است می تواند به دلایلی دچار مشکلات و عوارضی شود. در ناحیه مقعد رگ ها و غدد فراوانی وجود دارند که به خونرسانی و حفظ رطوبت در این ناحیه کمک می کنند. دیواره مقعد می تواند به دلایل مختلفی همچون فشار زیاد، عدم رعایت بهداشت، بیماری های گوارشی و ... دچار آسیب شود. برخی از بیماری هایی که ممکن است در ناحیه مقعد رخ دهند به شرح زیر می باشند:
شقاق مقعدی
زمانیکه ناحیه خارجی مقعد دچار زخم یا ترک شود به آن شقاق یا فیشر گفته می شود. اصلی ترین دلیل بروز این عارضه یبوست یا اسهال مداوم است. این بیماری می تواند باعث التهاب در این ناحیه گردد. اگر زخم شقاق سطحی باشد پس از گذشت دو هفته بهبود می یابد اما در صورتی که بیماری پیشرفت کرده است باید از روش های درمانی دیگری همچون جراحی یا لیزر شقاق استفاده کرد.
بواسیر
بواسیر یا هموروئید یکی دیگر از بیماری های شایع در ناحیه مقعد است. زمانی که رگ های خونی ناحیه مقعد دچار آسیب یا فشار بسیار شوند این ناحیه ملتهب شده و به شکل یک زائده خود را نشان می دهد. هموروئید نیز در صورتی که در مراحل ابتدایی باشد با درمان های خانگی و دارویی بهبود می یابد اما در موارد حاد و مزمن باید با روش جراحی و یا لیزر هموروئید درمان گردد.
فیستول مقعدی
به اتصال غیرطبیعی بافت مقعد و روده فیستول گفته می شود که عفونت های شدیدی را در پی دارد. این بیماری با دارو درمان نمی شود و فقط ممکن است عفونت کمی بهبود یابد. به همین دلیل باید برای درمان فیستول از طریق جراحی یا لیزر اقدام کرد.
کیست مویی
این عارضه در خط باسن ایجاد می شود و یک گودال پر شده از مو و عفونت است. زمانیکه مو به زیر پوست دنبالچه باز می گردد این بیماری رخ می دهد. درمان کیست مویی یا سینوس پیلونیدال تنها از طریق جراحی و یا لیزر کیست مویی امکان پذیر است.
زگیل مقعدی
این بیماری نوعی از انواع زگیل تناسلی است و بر اثر ویروس HPV به وجود می آید. زگیل مقعدی از طریق رابطه جنسی انتقال می یابد و با روش‌های درمانی همچون جراحی، لیزر، کرایو و... درمان می شود.
سرطان مقعد
این بیماری از جمله نادرترین انواع سرطان بدخیم است که می تواند به دلایل مختلفی همچون شرکای جنسی مختلف، رشد بی رویه سلول های سالم بدن، ویروس پاپیلومای انسانی و حتی مصرف بیش از حد سیگار ایجاد شود. سرطان مقعد برای درمان نیاز به شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی دارد.
آبسه مقعدی
زمانی که غدد اطراف ناحیه نشیمنگاهی بسته شوند عفونت و التهاب در این ناحیه رخ می دهد و بیماری آبسه مقعدی ظاهر می شود. در واقع آبسه مقعدی به بروز آبسه و کیسه های عفونی در ناحیه نشیمنگاه گفته می شود یکی از راه های درمان آبسه مقعدی، درمان با لیزر آبسه مقعدی می باشد.
یبوست
این بیماری نیز از جمله عارضه های مرتبط با مقعد است. در اثر آن مواد زائد در روده سفت می شوند و به سختی دفع می گردند. در موارد یبوست حاد فرد دچار انسداد روده می شود و نیازمند عمل جراحی می باشد.
بی اختیاری مدفوع
یکی از بیماری های ناحیه مقعد بی اختیاری مدفوع است که باعث می‌شود فرد برای خروج مدفوع کنترل خود را از دست بدهد. این بیماری در اثر آسیب دیدگی به عضلات اسفنکتر مقعد ایجاد می شود و می تواند به دلایلی همچون رکتوسل، بیماری پرولاپس رکتال، آسیب دیدگی عضلانی، آسیب دیدگی عصبی، یبوست و بواسیر رخ دهد.
سخن پایانی
مقعد ناحیه ای است که در انتهای دستگاه گوارش انسان قرار گرفته و محل خروج ضایعات غذایی و مدفوع می باشد. این ناحیه بخش حساسی در بدن است زیرا نقش مهمی در خروج مدفوع و سلامت انسان دارد. مقعد اندازه ای در حدود 2الی 3 سانتیمتر دارد و به رکتوم متصل شده است. رکتوم ناحیه ای است که مدفوع ذخیره شده در کولون به آن وارد شده و میل دفع را در فرد ایجاد می کند.
از آنجا که مقعد ناحیه حساسی در بدن می باشد رعایت بهداشت آن و توجه به سلامتیش بسیار مهم است. مقعد می تواند در معرض بیماری های مختلفی همچون بواسیر، فیشر، کیست مویی و... قرار گیرد و به همین دلیل بسیار مهم است با دیدن هرگونه علائم جدید و غیرعادی به پزشک مراجعه نمایید تا در صورت ابتلا به بیماری های مقعدی برای درمان اقدام شود.
منبع:
