آشنایی با علائم سندروم روده تحریک پذیر برای افرادی که دچار مشکلاتی در ناحیه گوارش هستند، می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. شناخت این علائم به افراد این امکان را می‌دهد تا با تشخیص علائم، هرچه سریع‌تر برای درمان بیماری خود اقدام کنند. بیماری سندروم روده تحریک پذیر یکی از بیماری‌هایی است که روده بزرگ را به طور معمول درگیر می‌کند و می‌تواند باعث ایجاد اختلال در زندگی روزانه افراد گردد. علائم سندروم روده تحریک پذیر مواردی همچون گرفتگی عضلات، درد شکمی، اسهال، یبوست مزمن و نفخ است. این علائم می‌توانند در طول زمان تغییر کنند؛ اما با مدیریت بیماری بهبود می‌یابند. در مقاله امروز به علائم سندروم روده تحریک پذیر چیست؟ انواع، علت و درمان IBS بیشتر خواهیم پرداخت.
سندروم روده تحریک پذیر چیست؟
سندروم روده تحریک پذیر (Irritable Bowel Syndrome) (IBS) یکی از بیماری‌های گوارشی محسوب می‌شود که یک اختلال گوارشی طولانی‌مدت است. این بیماری را به نام‌های دیگری همچون «کولون عصبی»، «کولیت اسپاستیک» و «کولیت مخاطی» نیز می‌شناسند. خوشبختانه تعداد بسیار کمی از بیماران مبتلا دارای علائم و نشانه‌های شدید سندروم روده تحریک پذیر هستند که می‌توانند با دارودرمانی و روان‌درمانی تحت‌نظر دکتر گوارش، بیماری خود را مدیریت و کنترل کنند.
بیماری سندروم روده تحریک پذیر باعث تغییر بافت روده نمی‌شود و احتمال ابتلا به سرطان روده را نیز افزایش نمی‌دهد؛ اما از آنجایی که باعث اختلال در زندگی روزمره می‌شود کنترل کردن این بیماری بسیار اهمیت دارد.
علائم سندروم روده تحریک پذیر
علائم سندروم روده تحریک پذیر بسیار متغیر هستند و به شکل معمول در مدت‌زمان طولانی بروز پیدا می‌کنند. از جمله این علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ایجاد تغییر در عادات گوارشی و حرکات روده‌ها
- دفع مکرر گاز از روده
- تورم یا نفخ مداوم شکم
- احساس خالی نشدن روده بزرگ پس از حجابت مزاج
- خروج مخاط از راست روده و مقعد
- احساس نیاز ناگهانی و فوری برای رفتن به دستشویی
- درد و گرفتگی شکم
به طور معمول علائم سندروم روده تحریک پذیر پس از خوردن غذا شدت پیدا می‌کنند. عود این علائم همچنین ممکن است چند روز طول بکشد و سپس بهبود یابد یا به شکل کامل برطرف شود. بسیار مهم است که افراد بدانند علائم سندروم روده تحریک پذیر در افراد مختلف متفاوت است.
علائم ثانوی سندروم روده تحریک پذیر
علائم ثانوی سندروم روده تحریک پذیر عبارت است از:
- سردرد
- درد مفاصل یا ماهیچه‌ها
- تکرر ادرار
- خستگی مداوم
- بوی بد دهان
- قاعدگی نامنظم
- رابطه جنسی دردناک در زنان
- اضطراب و افسردگی به دلیل ناراحتی و حس خجالت از بیماری
- لاغری در صورت عدم درمان به‌موقع
علت سندروم روده تحریک پذیر
علت سندروم روده تحریک پذیر چندان شناخته شده نیست و به‌طورقطع نمی‌توان گفت علت این بیماری چه می‌تواند باشد. مواردی که در ادامه می‌آیند طبق یافته‌ها نقش مؤثری در ابتلا فرد به این بیماری دارند:
ناهنجاری‌های اعصاب
برخی مواقع هماهنگی ضعیف سیگنال‌های بین روده‌ها و مغز، باعث واکنش بیش از حد بدن نسبت به تغییراتی می‌شود که به شکل معمول در فرایند گوارش رخ می‌دهند. این مسئله می‌تواند درد، یبوست و اسهال را در پی داشته باشد.
انقباضات غیرطبیعی عضلات روده
لایه‌هایی از ماهیچه، دیواره‌های روده را پوشانده‌اند و پس از ورود غذا در دستگاه گوارش، با حرکت غذا دچار انقباض می‌شوند. اگر انقباضات روده بیش از حد قوی و طولانی باشد و از حد طبیعی بگذرد باعث ایجاد گاز روده، اسهال و نفخ می‌شود. اگر این انقباضات ضعیف باشد عبور غذا کند شده و مدفوع سفت و خشک می‌شود.
استرس مداوم
زمانی که افراد در معرض رویدادهای استرس‌زا باشند احتمال بیشتری دارد تا دچار سندروم روده تحریک پذیر شوند. افرادی که دچار بیماری سندروم روده تحریک‌پذیر هستند در شرایط استرس‌زا نشانه‌های بدتر یا شایع‌تری را تجربه می‌کنند.
تغییر در وضعیت میکروب‌های روده
یکی از علل ابتلا به سندروم روده تحریک پذیر تغییرات در میزان باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌هایی هست که در روده‌ها زندگی می‌کنند و نقش مهمی در سلامت بدن و سیستم گوارش دارند. تحقیقات حاکی از این هستند که میزان این میکروب‌ها در افراد مبتلا به این بیماری کمتر از افراد سالم است.
عفونت شدید
گاهی ابتلا به سندروم روده تحریک پذیر پس از یک حمله شدید اسهال ناشی از باکتری یا ویروس عامل «گاستروانتریت»، رخ می دهد که با رشد بیش از حد باکتری در روده نیز همراه می‌شود.
انواع سندروم روده تحریک پذیر
این بیماری بر اساس علائم و شدت آن تقسیم‌بندی می‌شود. از جمله انواع سندروم روده تحریک پذیر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- IBS همراه با یبوست (IBS-C): افراد مبتلا به این نوع از سندروم روده تحریک پذیر، علائمی همچون ناراحتی، درد معده، نفخ، اجابت مزاج نادر یا با تأخیر، و مدفوع سفت و توده‌ای را تجربه می‌کنند.
- IBS همراه با اسهال (IBS-D): افراد مبتلا علائمی همچون درد معده، نیاز فوری به توالت رفتن، اجابت مزاج بسیار مکرر یا مدفوع شل یا آبکی را دارند.
- IBS با الگوی مدفوع متناوب (IBS-A): در این نوع از سندروم روده تحریک پذیر فرد هم یبوست و هم اسهال را تجربه می‌کند.
فاکتورهای موثر در ابتلا به بیماری سندروم روده تحریک پذیر
نتایج برآمده از یک مطالعه معتبر در سال ۲۰۱۹ حاکی از این است که موارد زیر می‌توانند در ابتلا فرد به این بیماری مؤثر باشند:
- سن کمتر از ۵۰ سال
- سابقه ژنتیکی و ابتلای افراد خانواده به سندروم روده تحریک پذیر
- داشتن مشکلات روحی همچون افسردگی، اضطراب و اختلالات خواب و...
- استروژن درمانی قبل یا بعد از یائسگی در زنان
- ابتلا به گاستروانتریت
- داشتن سابقه سوءاستفاده فیزیکی، جنسی یا عاطفی
نحوه تشخیص سندروم روده تحریک پذیر
متأسفانه هیچ آزمایش قطعی برای تشخیص قطعی سندروم روده تحریک پذیر وجود ندارد. پزشک در ابتدا تاریخچه پزشکی بیمار را بررسی می‌کند. معاینه فیزیکی و آزمایش‌های مختلف برای رد سایر بیماری‌ها با علائم مشابه مانند بیماری سلیاک، در ادامه تجویز می‌شود. درصورتی‌که فرد به بیماری دیگری مبتلا نباشد، پزشک علائم فرد همچون درد و ناراحتی شکمی، اسهال و یبوست و تعداد دفعات اجابت مزاج یا قوام مدفوع را مورد بررسی قرار می‌دهد و همچنین موارد زیر را در نظر می‌گیرد:
- تب
- کاهش وزن
- خونریزی از رکتوم یا راست روده
- اسهال مداوم
- کم خونی ناشی از کمبود آهن
- درد شکم غیرمرتبط به اجابت مزاج به‌خصوص در شب
- حالت تهوع یا استفراغ مکرر
با تشخیص بیماری روند درمان آغاز می‌شود. اگر درمان اولیه تأثیری نداشته باشد ممکن است آزمایش‌های دیگری تجویز شود.
در مرحله اول، آزمایش مدفوع جهت بررسی عفونت یا مشکلات مرتبط با توانایی روده جهت دریافت مواد مغذی از غذا، انجام می‌شود. در ادامه روش‌های تشخیص به طور معمول به شکل موارد زیر است:
- کولونوسکوپی
- آندوسکوپی فوقانی
- اشعه ایکس یا سی تی اسکن
- تست‌های آزمایشگاهی جهت تشخیص سندروم روده تحریک پذیرگاهی ممکن است پزشک لازم ببیند و آزمایش‌های زیر را برای اطمینان بیشتر تجویز کند:
- تست عدم تحمل لاکتوز: بسیاری از افراد که دچار عدم تحمل لاکتوز هستند علائم مشابه با سندروم روده تحریک پذیر دارند.
- آزمایش مدفوع: اگر بیمار دچار اسهال مزمن باشد مدفوع او از نظر وجود باکتری یا انگل یا مایع گوارشی تولید شده در کبد، باید بررسی شود.
- آزمایش تنفسی: این آزمایش کمک می‌کند تا پزشک متوجه شود آیا رشد بیش از حد باکتری در روده کوچک رخ داده است یا نه. رشد بیش از حد باکتری‌ها در افرادی که تحت جراحی روده بوده‌اند یا به بیماری‌های دیگری همچون دیابت مبتلا هستند، شایع است.
درمان سندرم روده تحریک پذیر
نمی‌توان درمان مشخص و قطعی را برای سندرم روده تحریک پذیر معرفی کرد؛ اما برخی مراقبت‌ها می‌توانند به کنترل و مدیریت این بیماری کمک کنند. دوری از محرک‌ها، تنظیم رژیم غذایی و توصیه‌های پزشک می‌توانند نقش مهمی در کنترل این بیماری داشته باشند.
در مراحل اولیه درمان پزشک گوارش توصیه‌های زیر را به بیماران ارائه می‌کند:
- خودداری از مصرف مواد غذایی تحریک کننده علائم
- مصرف غذاهای پر فیبر
- نوشیدن آب به میزان کافی
- داشتن ورزش و تحرک کافی در طول روز
- خواب کافی
- خودداری از مصرف نوشیدنی‌های گازدار و الکلی و غذاهای خاص تأثیرگذار در تولید گاز، در افراد مبتلا به گاز روده یا نفخ
به‌صورت کلی تغذیه باید تحت‌نظر باشد و با آزمون‌وخطا بیمار تشخیص دهد کدام ماده غذایی برای او مناسب هست یا نیست. به طور مثال برخی از بیماران با مصرف مواد غذایی حاوی گلوتن با علائمی همچون اسهال مواجه می‌شوند. برخی بیماران به کربوهیدرات‌های خاصی همچون فرکتان‌ها، فروکتوز و لاکتوز و... که در برخی غلات، میوه‌ها و محصولات لبنی هستند، حساسیت دارند و با قطع آنها احساس بهتری را تجربه می‌کنند.
ممکن است در مواردی که بیمار علائم متوسط تا شدید دارد مصرف داروهای زیر کمک‌کننده باشد:
- مکمل‌های حاوی فیبر
- ملین‌ها
- داروهای ضداسهال
- داروهای آنتی کولینرژیک
- داروهای ضدافسردگی
- داروهای ضددرد مانند «پرگابالین» یا «گاباپنتین»
غذاهای مفید و مضر برای بیماران مبتلا به IBS
رژیم غذایی نقش مهمی در مدیریت بیماری سندروم تحریک پذیر دارد. از جمله نکات تغذیه‌ای مهم برای این بیماران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
غذاهای مضر برای مبتلایان به سندروم روده تحریک پذیر
برخی از نوشیدنی‌ها و خوراکی‌ها محرک این بیماری هستند و باید از آنها دوری کرد. به طور معمول علائم بیماری افراد پس از مصرف برخی محصولات مانند شیر، شکلات، و الکل تشدید می‌شود و فرد ممکن است یبوست یا اسهال را تجربه کند. برخی از سبزی‌ها، میوه‌ها و نوشابه‌های گازدار نیز می‌توانند احساس نفخ و ناراحتی به وجود آورند. توصیه می‌شود از مواد غذایی زیر بیماران دوری کنند:
- پیاز
- لوبیا
- هویج
- کرفس
- موز
- آلو خشک
- شیرینی‌جات
- آدامس بدون قند
- محصولات لبنی
- محصولات حاوی کافئین
- جوانه بروکسل
- زردآلو
- کشمش
رژیم غذایی مناسب برای بیماران مبتلا به IBS
موارد زیر در کنترل بهتر بیماری نقش مهمی دارند:
مدیریت مصرف فیبر
مصرف بیشتر فیبر در برخی بیماران می‌تواند به بهبود علائم کمک کند و در برخی دیگر مصرف کمتر فیبر می‌تواند کمک‌کننده باشد. به همین دلیل بهتر است میزان متعادل فیبر را با کمک پزشک تغذیه در رژیم غذایی روزانه خود رعایت کنید.
مصرف مکمل‌های پروبیوتیک
پروبیوتیک‌ها باکتری‌های مفیدی هستند که به سلامت روده کمک می‌کنند. ممکن است پزشک لازم ببیند فرد از مکمل‌های پروبیوتیک استفاده کند.
بررسی اثرات غذاهای مختلف بر گوارش
یکی از کارهای مفید این است که اثر غذاها را بر روی سیستم گوارش ثبت کرد. این کار کمک می‌کند تا بیمار بداند کدام مواد غذایی باعث تشدید علائم بیماری در فرد می‌شود و این مواد غذایی را از رژیم خود حذف کند.
کلام پایانی
سندروم روده تحریک پذیر از بیماری‌های گوارشی محسوب می‌شود که می‌تواند با علائم خود زندگی فرد را مختل کند. بسیاری از افراد این بیماری را به شکل ضعیف تجربه می‌کنند و با رژیم غذایی خاص و داروهای تجویزی می‌توانند بیماری و علائم آن را کنترل کنند. سندروم روده تحریک پذیر یک مشکل مادام‌العمر است و تنها راه کنترل آن تغییر رژیم غذایی و استفاده از داروها به شمار می‌رود. شناخت علائم سندروم روده تحریک پذیر چیست؟ انواع، علت و درمان IBS کمک می‌کند تا بیمار بتواند مسیر درمان را راحت‌تر طی کند.
منبع:
