بی‌اختیاری مدفوع مشکلی است که طبق آمار ۲ تا ۷ جمعیت عمومی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این مشکل که باعث دفع غیرارادی مدفوع و گاز از مقعد می‌شود، می‌تواند برای بسیاری از افراد آزاردهنده باشد و زندگی روزمره آنها را دچار اختلال سازد. بسیاری از افراد به دلیل بی‌اختیاری مدفوع دچار انزوای اجتماعی می‌شوند و مشکلات روحی - روانی بسیاری را تجربه می‌کنند. در مقاله امروز به همه چیز درباره بی‌اختیاری مدفوع و نحوه درمان آن خواهیم پرداخت.
بی‌اختیاری مدفوع چیست؟
یک فرد سالم به شکل طبیعی می‌تواند بر روی خروج ادرار، مدفوع و گاز روده خود کنترل داشته باشد. زمانی که فردی به بی‌اختیاری مدفوع (Fecal Incontinence) مبتلا می‌شود این کنترل را از دست می‌دهد و بدون اختیار خود، با دفع مدفوع و گاز روده مواجه می‌شود.
علائم بی‌اختیاری مدفوع
علائم بی‌اختیاری مدفوع از خفیف تا شدید متغیر هستند. به‌صورت کلی اصلی‌ترین نشانه بی‌اختیاری مدفوع عدم کنترل فرد بر خروج گاز معده و مدفوع است. در برخی موارد بیمار بر روی مدفوع شل و آبکی اختیاری ندارد و گاهی این مسئله در مورد مدفوع سفت نیز دیده می‌شود. مدت‌زمان بی‌اختیاری نیز در افراد مختلف متفاوت است. در برخی چند روز و برای برخی دیگر در مدت طولانی‌تری ادامه می‌یابد.
در کنار آن ممکن است فرد علائم زیر را نیز تجربه کند:
- دل‌درد
- خارش مقعد
- یبوست
- بی‌اختیاری ادرار
- نفخ
بی‌اختیاری مدفوع چگونه ایجاد می‌شود؟
در انتهای روده بزرگ و در ناحیه رکتوم، اسفنکترهای داخلی وظیفه دارند که با انقباض و انبساط خود به نگهداری یا دفع مدفوع کمک کنند. اسفنکترها زمانی که در حالت منقبض به سر می‌برند از خروج غیرعادی مدفوع یا گاز معده جلوگیری می‌کنند و فقط در زمانی که حسگرها به مغز فرمان عمل دفع را بدهند عضله‌ها شل می‌شوند و به خروج مدفوع کمک می‌کنند. حال اگر به دلایلی عضلات رکتوم یا مقعد آسیب ببینند و این مکانیزم دچار مشکل شود، فرد به بی‌اختیاری مدفوع مبتلا می‌گردد.
علل بی‌اختیاری مدفوع
علل بی‌اختیاری مدفوع شامل موارد متعددی است که به شرح زیر هستند:
مشکلات مادرزادی
برخی مشکلات مادرزادی همچون «اسپینابیفدا» و «میلومننگوسل» باعث بی‌اختیاری مدفوع در کودکان می‌شوند.
یبوست و اسهال
هر دوی این مشکلات به دلیل فشار و تحریک بیش از اندازه، عملکرد اسفنکتر مقعد را دچار مشکل می‌کنند و به‌این‌ترتیب بی‌اختیاری مدفوع به وجود می‌آید.
سابقه جراحی
برخی از جراحی‌ها از جمله دلایل بی‌اختیاری مدفوع هستند. این جراحی‌ها عبارتند از:
- جراحی فیستول مقعد
- جراحی شقاق
- جراحی هموروئید
- جراحی رکتوم
پرولاپس رکتوم و رکتوسل
زمانی که راست‌روده دچار مشکلاتی شود و اعضایی که در اطراف آن قرار دارند از محل اصلی خود خارج شوند و بیرون بیایند، فرد بی‌اختیاری مدفوع را تجربه می‌کند. در حالت پرولاپس، روده از مقعد خارج می‌شود و در رکتوسل بیرون‌زدگی راست‌روده از واژن اتفاق می‌افتد.
عوارض برخی بیماری‌ها
در برخی موارد بی‌اختیاری ممکن است ناشی از بیماری‌های دیگری باشد. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آلزایمر یا زوال عقل
- دیسک گردن و دیسک کمر
- مالتیپل اسکلروزیس (MS)
چه افرادی بیشتر در معرض بی‌اختیاری مدفوع هستند؟
مواردی که در ادامه به آنها اشاره می‌شود نقش مهمی در ابتلا فرد به بی‌اختیاری مدفوع دارند:
سن
مشکلات گوارشی در همه سنین به وجود می‌آیند؛ اما به طور معمول در سنین پایین و یا در سنین بالا احتمال ضعیف شدن عملکرد مقعد بیشتر است و بی‌اختیاری مدفوع بیشتر دیده می‌شود.
عدم تحرک کافی
افرادی که تحرک کافی در طول روز ندارند با نشستن بیش از حد باعث ضعیف شدن عضلات مقعد می‌شوند و توانایی انقباض را در ناحیه مقعد از دست می‌دهند. بی‌اختیاری مقعد به همین دلیل در افراد سالمند یا افرادی که به دلیل بیماری امکان تحرک کافی را ندارند، بیشتر است.
جنسیت
زنان و مردان دستگاه گوارش مشابهی دارند؛ اما زنان به دلایلی که در ادامه می‌آید بیشتر در معرض این عارضه قرار دارند:
- زایمان در زنان می‌تواند باعث آسیب به عضله‌های اسفنکتر یا عصب‌های کنترل‌کننده عضلات مقعد شود.
- زایمان طبیعی و جراحی‌هایی با «فورسپس» می‌تواند در زنان باعث بی‌اختیاری مدفوع شوند. در بیشتر موارد این عارضه در سنین پایین که عضلات قوی‌تر هستند دیده نمی‌شود و با بالا رفتن سن بروز پیدا می‌کند.
تشخیص بی‌اختیاری مدفوع
زمانی که فردی احساس می‌کند که دچار بی‌اختیاری مدفوع شده باید حتماً به پزشک مراجعه کند. پس از آن پزشک در مورد بسیاری موارد مانند سن، سابقه بیماری، سابقه جراحی، مصرف دارو و بیماری‌های زنانه از افراد سؤال می‌کند.
پس از پرسش‌وپاسخ، پزشک معاینه فیزیکی را انجام می‌دهد. در این معاینه با انگشت میزان انقباض عضلات مقعد سنجیده می‌شود. اگر وضعیت بیماری شدید باشد آزمایش‌های تکمیل‌کننده توسط پزشک پیشنهاد می‌شود. این آزمایش‌ها به شرح زیر هستند:
- آزمایش مدفوع
- کولونوسکوپی
- آندوسکوپی مقعد
- الکترومیوگرافی مقعد
- سونوگرافی مقعد
- مانومتری مقعد
- سیگموئیدسکوپی
- پروکتوگرافی
- تست‌های عصبی همچون تست عصب‌های حسی و حرکتی
- انجام تست‌های عضلانی همچون الکترومیوگرافی (EMG) و تست عضلات کرسی
درمان بی‌اختیاری مقعد
درمان بی‌اختیاری مقعد با توجه به وضعیت بیماری فرد به شکل‌های مختلفی انجام می‌شود. اگر بی‌اختیاری مدفوع خفیف باشد می‌توان از درمان‌های خانگی و یا درمان‌های موجود در طب سنتی استفاده کرد. در مواردی که بی‌اختیاری بسیار شدید است دارودرمانی یا جراحی پیشنهاد می‌شود.
درمان بی‌اختیاری مدفوع با روش‌های خانگی
از جمله روش‌های خانگی که می‌توانند به درمان این عارضه کمک کنند موارد زیر هستند:
- رژیم غذایی مناسب: بسیار مهم است که افراد مبتلا به بی‌اختیاری مدفوع اگر مشکل یبوست دارند از غذاهایی با فیبر بالا در رژیم خود استفاده کنند. اگر فرد به اسهال مبتلا است باید از مصرف غذاهای مضر برای اسهال خودداری کند. مصرف مایعات و حدود ۸ لیوان آب در طول روز نیز بسیار اهمیت دارد.
- ورزش کردن: در بسیاری مواقع بی‌اختیاری مدفوع به دلیل ضعیف شدن عضلات ناحیه مقعد است. در این موارد با ورزش‌های خاصی می‌توان به تقویت عضلات این ناحیه کمک کرد. به طور مثال تمرینات کگل باعث تقویت عضلات کف لگن می‌شود. این تمرین شامل انقباض مکرر ماهیچه‌هایی است که نقش مهمی در اجابت مزاج دارد.
- بیوفیدبک: از طریق بیوفیدبک فرد یاد می‌گیرد که از ذهن خود برای کنترل عملکردهای بدن کمک بگیرد. بیوفیدبک کمک می‌کند تا فرد بیاموزد عضلات اسفنکتر خود را کنترل و تقویت کند. گاهی ممکن است پزشک از تجهیزات خاصی استفاده کند و با قرار دادن این تجهیزات در مقعد به روند بیوفیدبک یاری رساند.
درمان بی‌اختیاری مدفوع با طب سنتی
در طب سنتی با توجه به وضعیت فرد توصیه‌های زیر می‌توانند موثر باشند:
- مصرف ملین‌هایی مانند برگه خشک زردآلو، انجیر و هلو در صورت ابتلا به یبوست
- خودداری از مصرف مواد غذایی تشدیدکننده اسهال
- خودداری از مصرف نوشیدنی‌های گازدار و ادویه
- عدم مصرف غذاهای نفاخ مانند حبوبات یا خیساندن آنها قبل از استفاده
دارودرمانی برای بی‌اختیاری مقعد
در موارد شدیدتر که یبوست و اسهال باعث بی‌اختیاری مقعد شده‌اند از داروهای زیر استفاده می‌شود:
برای درمان اسهال
- دی فنوکسیلات
- لوموتیل
- لوپرامید هیدروکلراید
برای درمان یبوست
- سیتروسل
- پسیلیوم
فیزیوتراپی برای درمان بی‌اختیاری مدفوع
فیزیوتراپی یکی از روش‌های موثر برای درمان بی‌اختیاری مدفوع به شمار می‌رود. در روش فیزیوتراپی از دو روش زیر استفاده می‌شود:
- تحریک عصب سکرال
- تحریک عصب تیبیال خلفی
درمان بی‌اختیاری مدفوع با جراحی
از روش‌های جراحی در مواردی که بی‌اختیاری مدفوع بسیار شدید است، استفاده می‌کنند. روش‌های جراحی به شرح زیر هستند:
- اسفنکتروپلاستی: در این روش با نزدیک کردن انتهای پاره شده اسفنکتر مقعدی، باعث تقویت عضله اسفنکتر می‌شوند.
- قرار دادن اسفنکتر مصنوعی: اسفنکتر مصنوعی یک حلقه سیلیکونی است که آن را در اطراف مقعد قرار می‌دهند. این اسفنکتر به شکل دستی تخلیه می‌شود.
- پیوند عضله: در این روش عضله «گراسیلیس» را از قسمت داخلی ران به اطراف عضله اسفنکتر مقعد منتقل می‌کنند تا این ناحیه قدرت بیشتری داشته باشد.
- کولوستومی: در این روش سوراخی بر روی سطح پوست در دیواره شکم به وجود می‌آورند و انتهای کولون را به آن متصل می‌کنند. در واقع این راه مسیر عبور مدفوع را تغییر می‌دهد و مدفوع در کیسه‌ای که در قسمت بیرونی بدن قرار دارد جمع‌آوری و سپس تخلیه می‌شود.
روش‌های پیشگیری از بی‌اختیاری مدفوع
بی‌اختیاری مدفوع در موارد مادرزادی راه پیشگیری ندارد؛ اما در سایر موارد روش‌های زیر می‌توانند در پیشگیری از بی‌اختیاری مدفوع مؤثر باشند:
- کمک به حفظ سلامت دستگاه گوارش با تغذیه مناسب، مصرف مایعات کافی و داشتن فعالیت بدنی منظم
- کاهش دادن استرس و اضطراب با تکنیک‌های همچون مدیتیشن، یوگا، ماساژ، و تنفس عمیق
- درمان به‌موقع بیماری‌های گوارشی و عصبی
- استفاده از داروهای مسکن غیر اپیوئیدی به‌جای داروهای اپیوئیدی
- کمک گرفتن از تکنولوژی‌های جدید مانند تحریک عصبی الکتریکی (TENS) و الکترواستیمولاسیون (تحریک الکتریکی عضلات) برای بهتر کردن عملکرد عصب‌های گوارشی و عملکرد عضلات
کلام پایانی
آگاهی از همه چیز درباره بی‌اختیاری مدفوع و نحوه درمان آن برای افرادی که احساس می‌کنند دچار این مشکل هستند بسیار اهمیت دارد. بی‌اختیاری مدفوع به وضعیتی گفته می‌شود که فرد کنترلی در خروج مدفوع و گاز روده خود ندارد. این وضعیت می‌تواند فرد را دچار مشکلات بسیاری کند و زندگی او را دچار اختلال سازد. این عارضه باید هرچه سریع‌تر درمان شود؛ زیرا در مراحل ابتدایی با دارودرمانی و درمان‌های خانگی قابل‌بهبود است و در صورت شدت یافتن نیاز به اقدامات جدی‌تری همچون جراحی دارد.
منبع:
