علائم بیماری سلیاک چیست و چگونه تشخیص داده می‌شود؟ شاید سؤال بسیاری از بیمارانی باشد که با مشکلات گوارشی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و نمی‌دانند بیماری آنها چیست. بیماری سلیاک یک اختلال مزمن گوارشی از نوع خودایمنی است که با خوردن غذاهای حاوی گلوتن علائم آن ظاهر می‌شود. این بیماری می‌تواند برای بسیاری از افراد جدی باشد و باعث مشکلات گوارشی بسیاری در افراد گردد. شناخت علائم بیماری سلیاک برای تشخیص این بیماری بسیار اهمیت دارد و به همین دلیل در مقاله امروز به علائم بیماری سلیاک و روش تشخیص آن خواهیم پرداخت.
بیماری سلیاک چیست؟
بیماری سلیاک یک بیماری خودایمنی محسوب می‌شود و اختلال مزمن گوارشی است. این بیماری در واقع واکنش بدن به ماده‌ای به نام گلوتن است. گلوتن پروتئینی است که به شکل طبیعی در گندم و جو وجود دارد. در واقع غذاهایی مانند پاستا، نان، کلوچه و کیک حاوی مقادیر بالای گلوتن هستند. جدای از این مواد غذایی بسیاری از غذاهای بسته‌بندی شده، خمیردندان، بالم لب، مولتی‌ویتامین و بسیاری از داروها در ترکیب خود گلوتن دارند.
بیماری سلیاک با اختلال عدم تحمل گندم و آلرژی به گندم تفاوت دارد. در آلرژی به گندم و عدم تحمل گندم، بدن به گندم واکنش نشان می‌دهد؛ اما هیچ‌کدام از این دو بیماری باعث آسیب به روده نمی‌شوند.
علائم بیماری سلیاک
علائم بیماری سلیاک می‌تواند در افراد مختلف، متفاوت باشد. علائم بیماری سلیاک به شکل‌های مختلفی بروز می‌کنند و حالت عودکننده دارند. بیماران مبتلا به بیماری سلیاک علاوه بر مشکلات گوارشی علائم دیگری را نیز تجربه می‌کنند. از جمله علائم گوارشی که در کودکان نسبت به بزرگسالان بیشتر دیده می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اسهال مزمن
- یبوست
- نفخ
- گاز روده
- عدم تحمل لاکتوز
- شکم‌درد
- حالت تهوع و استفراغ
- مدفوع چرب، حجیم، شل و بدبو
علائم بیماری سلیاک در صورت ادامه یافتن در کودکان
به دلیل اینکه کودکان مبتلا به سلیاک در جذب مواد مغذی ناتوان هستند به طور معمول نشانه‌های زیر را پس از مدتی تجربه می‌کنند:
- تاخیر در بلوغ
- کاهش وزن
- آسیب دائمی به مینای دندان
- تغییرات خلق و خو
- بی‌حوصلگی
- ضعف در رشد
در افراد بزرگسالی که با بیماری سلیاک در مدت زمانی طولانی درگیر هستند علائم بیماری سلیاک به شکل‌های زیر نیز دیده می‌شود:
- خستگی مفرط
- درماتیت
- درد مفاصل یا درد استخوان
- علائم سیستم عصبی همچون اختلال در حفظ تعادل، سردرد، نوروپاتی محیطی، تشنج
- مشکلات سلامت روان مانند اضطراب و افسردگی
- مشکلات باروری در دختران و زنان همچون تأخیر در شروع قاعدگی و سقط‌های مکرر
- مشکلات دهانی مانند خشکی دهان، زخم‌های دهانی، قرمز شدن دهان و...
عوارض بیماری سلیاک
پس از آشنایی با علائم بیماری سلیاک بسیار مهم است که افراد بدانند عوارض این بیماری چیست. از جمله عوارض بیماری سلیاک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ابتلا به کم خونی
- تسریع پوکی‌استخوان یا نرم شدن استخوان
- مشکلات سیستم عصبی
- مشکلات سیستم تولیدمثل
- ابتلا به سوءتغذیه به دلیل قادر نبودن روده‌ها برای جذب ویتامین‌ها و مواد معدنی
عوارض نادر بیماری سلیاک
بر اثر بیماری سلیاک عوارض نادری نیز ممکن است در افراد دیده شود که آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آسیب کبدی منجر به سیروز یا نارسایی کبد
- آدنوکارسینوم (نوعی سرطان روده کوچک)
- لنفوم غیرهوچکین
دلایل ابتلا به بیماری سلیاک
از جمله دلایلی که می‌توانند در ابتلا فرد به سلیاک اثر داشته باشند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
گلوتن
افرادی که مبتلا به سلیاک هستند با مصرف گلوتن دچار مشکل می‌شوند. این ماده واکنش غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کند. تحقیقات حاکی از این هستند کودکانی که مبتلا به بیماری سلیاک شده‌اند در اوایل دوران کودکی خود گلوتن بیشتری مصرف می‌کردند.
ژنتیک
تحقیقات حاکی از این هستند فقط افرادی به سلیاک مبتلا می‌شوند که ژن‌های خاص مربوط به سلیاک (به نام‌های DQ۲ و DQ۸) را در بدن خود دارند. با وجود این تحقیقات، عوامل دیگری نیز احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند؛ زیرا 30 درصد از مردم دارای این ژن‌ها هستند؛ اما تنها 3 درصد از آنها به بیماری سلیاک دچار می‌شوند.
عوامل جانبی
برخی عوامل دیگر هستند که احتمال ابتلا به سلیاک را بالا می‌برند. از جمله این عوامل می‌توان به برخی از عفونت‌ها در اوایل زندگی و برخی عفونت‌های گوارشی دیگر اشاره کرد. برخی مواقع به عقیده محققان تغییرات میکروبیوم روده (باکتری‌های طبیعی که در دستگاه گوارش وجود دارند) در ابتلا افراد به بیماری سلیاک اثر گذارند.
تشخیص بیماری سلیاک
پس از مشاهده علائم بیماری سلیاک بسیار مهم است که افراد هرچه سریع‌تر برای درمان به پزشک مراجعه کنند. تشخیص بیماری سلیاک با استفاده از روش‌های زیر امکان‌پذیر است:
بررسی سابقه درمانی بیمار
در این مرحله پزشک با پرسش علائم بیمار سعی می‌کند درک بهتری از مشکل بیمار به دست آورد. با بررسی سابقه درمانی بیمار، پزشک می‌تواند بیماری‌های احتمالی مرتبط با سلیاک را شناسایی کند. پرسش در مورد سابقه این بیماری در خانواده نیز می‌تواند نقش مهمی در تشخیص بیماری سلیاک داشته باشد.
معاینه بالینی
در مرحله بعد تشخیص بیماری سلیاک، پزشک به معاینه بالینی فرد می‌پردازد. در معاینه بالینی موارد زیر مورد ارزیابی قرار می‌گیرد:
- بررسی بثورات پوستی همچون درماتیت
- علائم کاهش وزن
- مشکلات روند رشد و بلوغ
- معاینه شکم با گوشی و بررسی تورم و برآمدگی در این ناحیه
- ارجاع‌دادن فرد برای معاینه دهان و دندان جهت تشخیص مشکلاتی همچون آفت دهانی یا نقص مینای دندان
انجام آزمایش‌ها
برای تشخیص بیماری سلیاک ممکن است پزشک آزمایشاتی را تجویز کند. تا پیش از انجام آزمایش نباید مصرف گلوتن قطع شود زیرا می‌تواند بر نتیجه آزمایش اثر منفی داشته باشد. این آزمایش‌ها به شرح زیر هستند:
- آزمایش خون
- نمونه‌برداری از روده کوچک
- بیوپسی پوستی
- آزمایش ژنتیک
درمان بیماری سلیاک
پس از تشخیص بیماری سلیاک مرحله مهم بعدی درمان بیماری سلیاک است. برای درمان روش‌های زیر توصیه می‌شود:
دنبال کردن رژیم غذایی بدون گلوتن
یکی از راه‌های درمان بیماری سلیاک پیروی از رژیم غذایی فاقد گلوتن است. به‌صورت طبیعی پروتئین گلوتن در غلاتی همچون گندم و جو وجود دارد؛ اما بسیاری از غذاها و محصولات تهیه شده از غلات نیز دارای گلوتن هستند.
برای داشتن یک رژیم فاقد گلوتن پزشک فرد را به یک متخصص تغذیه ارجاع می‌دهد تا یک رژیم غذایی بدون گلوتن را برای او تنظیم کند. با این رژیم علائم سلیاک فرد تا حد بسیاری بهبود می‌یابد و به‌مرور آسیب روده نیز التیام پیدا می‌کند. چند هفته پس از ادامه‌دادن یک رژیم بدون گلوتن علائم بیماری سلیاک به‌مرور کاهش می‌یابد.
در موارد نادر احتمال دارد با وجود پرهیز از گلوتن باز هم فرد مبتلا به سلیاک در جذب مواد مغذی دچار مشکل باشد. در این وضعیت فرد به سلیاک مقاوم مبتلاست و این مسئله می‌تواند آسیب‌های جدی به روده کوچک وارد کند. در این وضعیت ممکن است برای جبران کمبودهای تغذیه‌ای مواد غذایی به شکل داخل وریدی تزریق شوند.
خودداری از استفاده محصولات حاوی گلوتن
علاوه بر مواد غذایی بسیاری از محصولات حاوی گلوتن هستند. گلوتن را به طور مثال می‌توان در داروهای گیاهی، داروهای نسخه‌ای یا بدون نسخه، مولتی‌ویتامین‌ها و مکمل‌ها یافت. احتمال وجود گلوتن در دارو بسیار کم است و اگر هم باشد به میزان ناچیزی است که تحریک‌کننده علائم بیماری سلیاک در فرد نمی‌شود.
جدای از موارد دارویی برخی محصولات غیرخوراکی مانند مواردی که در ادامه می‌آیند حاوی گلوتن هستند. استفاده از این محصولات و انتقال مقدار بسیار ناچیز گلوتن به دستگاه گوارش می‌تواند باعث بروز علائم گوارشی شود. این محصولات غیرخوراکی به شرح زیر هستند:
- رژ لب و بالم لب
- خمیر مدل‌سازی کودکان
- خمیردندان و دهان‌شویه
- لوازم آرایشی
- محصولات پوست و مو
کلام پایانی
پاسخ سؤال علائم بیماری سلیاک چیست و چگونه تشخیص داده می‌شود؟ برای بسیاری از بیماران مبتلا به این بیماری از اهمیت خاصی برخوردار است. بیماری سلیاک یک نوع بیماری خودایمنی و یک اختلال مزمن گوارشی محسوب می‌شود که باعث آسیب به روده کوچک می‌گردد. این بیماری در اثر خوردن غذاهای حاوی گلوتن رخ می‌دهد. علائم بیماری سلیاک به شکل درد شکم، نفخ، یبوست، اسهال روده و... است. تشخیص بیماری سلیاک با روش‌های مختلفی انجام‌پذیر است و پس از آن درمان بیماری سلیاک با داشتن یک رژیم فاقد گلوتن دنبال می‌شود.
منابع :
