آزمایش کولونوسکوپی چیست و چگونه انجام می شود؟

کولونوسکوپی (Colonoscopy) به آزمایشی گفته می‌شود که برای بررسی و تشخیص بیماری های روده بزرگ و کولون به کار می رود. کولون و رکتوم بخش های اصلی دستگاه گوارش هستند. این دو با یکدیگر روده بزرگ را که لوله عضلانی طویلی است تشکیل می دهند. 120 تا 150 سانتی متر ابتدایی روده بزرگ کولون و 15 سانتی متر انتهای آن رکتوم نامیده می شود.

زمانیکه این بخش ها دچار مشکلاتی شوند و یا فرد علائمی نامتداول و مرتبط به این نواحی را مشاهده کند پزشک آزمایش کولونوسکوپی را پیشنهاد می دهد. در این آزمایش روده بزرگ با دستگاه کولونوسکوپ به خوبی بررسی شده و مشکل مورد نظر در این ناحیه شناسایی می گردد. در مقاله امروز به آزمایش کولونوسکوپی و چگونگی انجام آن خواهیم پرداخت.

کولونوسکوپی چیست؟

کولونوسکوپی توسط دستگاه کولونوسکوپ انجام می شود. این دستگاه یک لوله طولانی و انعطاف پذیر است که از طریق مقعد به داخل روده بزرگ وارد می گردد. کولونوسکوپ حدود 120سانتی متر طول دارد و ضخامتش حدود یک بند انگشت است. در ابتدای این لوله یک دوربین فیلمبرداری کوچک و منبع نوری قرار گرفته تا از طریق آنها پزشک بتواند داخل روده بزرگ را به خوبی مشاهده کند. در مواردی پزشک حتی می تواند دستگاه را تا چند سانتیمتر به داخل روده کوچک وارد کند و به معاینه آن ناحیه نیز بپردازد.

اگر پزشک در حین انجام آزمایش کولونوسکوپی با موردی مشکوک روبه‌رو شود، پولیپ ها یا دیگر بافت های غیرطبیعی در حین آزمایش با استفاده از ابزارهای خاص برداشته می شوند و یا ممکن است از ناحیه نمونه برداری و یا بیوپسی صورت گیرد.

چه افرادی باید آزمایش کولونوسکوپی را انجام دهند؟

آزمایش کولونوسکوپی ممکن است به دلایل مختلفی به بیمار پیشنهاد می شود:

• سن بالاتر از 50  سال
• داشتن افرادی در خانواده درجه یک با سابقه بیماری های گوارشی، پولیپ روده، بیماری های التهابی روده و سرطان روده
• مشاهده تغییرات در اجابت مزاج به شکل دوره ای و متناوب بدون پاسخ به درمان های رایج
• مشاهده خون در مدفوع
• کاهش وزن ناگهانی
• داشتن سابقه پولیپ روده 
• تغییر در عادات روده همچون مدفوع شل، مدفوع باریک تر از حالت معمول و یبوست
• عدم تخلیه روده به صورت کامل

برخی افراد که از خونریزی رکتوم، درد شکمی، اسهال مزمن، یبوست مزمن (درمان بواسیر)و دیگر مشکلات روده رنج می برند ممکن است به این آزمایش نیاز داشته باشند. پزشک با انجام این آزمایش می تواند علل بروز این مشکلات را تشخیص دهد.

بررسی سرطان روده بزرگ

افرادی که بالای 50 سال سن دارند به شکل متوسط در معرض خطر سرطان روده بزرگ هستند. به همین دلیل پزشک ممکن است هر ده سال یکبار یا در بازه زمانی کمتری چکاپ با کولونوسکوپی را برای فرد در نظر بگیرد.

شناسایی پولیپ ‌های کولورکتال

این پولیپ ها به صورت طبیعی در برخی افراد و در دیواره داخلی روده بزرگ یا رکتوم رشد می کنند و بیشتر در مردان بالای 50 سال شایع هستند. بیشتر این پولیپ ها خوش خیم و غیرسرطانی هستند اما ممکن است برخی از آنها سرطانی شوند. به همین دلیل خارج کردن این پولیپ ها می‌تواند نقش مهمی در کاهش خطر بروز سرطان کولورکتال داشته باشد.

بررسی پولیپ های جدید

اگر پیش از این دچار پولیپ روده بوده‌اید پزشک ممکن است با استفاده از آزمایش کولونوسکوپی روده شما را مجدداً بررسی کند و یا پولیپ های اضافی را بردارد. این موضوع می‌تواند نقش مهمی در کاهش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ داشته باشد.

پولیپ های آدنوماتوز فامیلی

این پولیپ ها ارثی و کمی نادر هستند و در اثر تغییرات در ژن فرد به وجود می آیند. در این وضعیت صدها پولیپ در کولون و رکتوم به وجود می آید و در صورت عدم درمان می تواند در حدود چهل سالگی به سرطان کولورکتال تبدیل شود. به خانواده این افراد توصیه می‌شود آزمایشات ژنتیکی خاصی را در جهت کنترل تغییرات ژنتیکی انجام دهند.

چگونه برای انجام آزمایش کولونوسکوپی خود را آماده کنیم؟

زمانی که پزشک تشخیص دهد شما به آزمایش کولونوسکوپی نیاز دارید دستورالعمل های لازم را به شما خواهد داد. این دستورالعمل ها می تواند شامل موارد زیر باشند:

تخلیه کامل روده

پیش از انجام آزمایش کولونوسکوپی بسیار مهم است که روده شما به شکل کامل خالی و پاک باشد تا تصاویری که توسط دستگاه ارسال می شود وضعیت روده شما را به شکل کامل نشان دهد. برای رسیدن به این منظور پزشک از شما می خواهد تا از دو روز قبل از انجام کولونوسکوپی رژیمی غذایی سرشار از مایعات داشته باشید. همچنین توصیه می شود از پودرهای محلول در آب که برای پاکسازی روده توسط داروخانه ها به فروش می رسند استفاده کنید. ممکن است در برخی موارد استفاده از روغن کرچک پیشنهاد شود.

اگر با روش های موجود روده شما به شکل کامل تخلیه نشد، می توانید از ملین های قوی یا شیاف نیز استفاده کنید تا به این ترتیب محتویات داخل روده به خوبی خارج شود. زمانیکه روده شما به شکل کامل پاک شده باشد تنها مایعی که می تواند از مقعد شما خارج شود مایعی زرد رنگ و رقیق است.
استفاده از تمام موارد فوق باید تحت نظر پزشک باشد و نباید به شکل خودسرانه روشی را امتحان کنید. پاکسازی روده بسیار مهم است زیرا در صورت وجود اندکی مدفوع در روده، تصاویر کولونوسکوپی از وضوح لازم برخوردار نخواهند بود و ممکن است پزشک درخواست تکرار کولونوسکوپی را داشته باشد.

عدم مصرف برخی مواد غذایی

بهتر است پیش از انجام کولونوسکوپی از خوردن مواد غذایی دیر هضم خودداری نمایید این غذا ها عبارتند از:

• گوشت های سفت
• غذاهای چرب و سرخ شده
• سبزیجات خام
• میوه با دانه یا پوست
• پوست لوبیا و نخود
• پاپ کورن
• غلات کامل
• تخم ها، مغزهای خوراکی و دانه ها
• ذرت
• پوست سبزیجات
• بروکلی، کلم و کاهو

قطع مصرف برخی داروها

پیش از کولونوسکوپی در صورت استفاده از دارویی خاص مانند مکمل های غذایی حاوی آهن، داروهای رقیق کننده خون مانند آسپرین یا داروی دیابت حتماً پزشک را در جریان قرار دهید. پزشک احتمالاً از شما می خواهد 7 الی 14 روز پیش از انجام آزمایش کولونوسکوپی مصرف داروها را قطع نمایید.

داشتن شرایط خاص

در صورت داشتن شرایط زیر نیز حتماً پزشک را در جریان قرار دهید:  

• بارداری
• حساسیت به داروهای بی حسی
• انجام پرتونگاری یا تنقیه با باریم، طی چهار روز گذشته

چگونگی انجام آزمایش کولونوسکوپی

برای انجام آزمایش کولونوسکوپی بیمار ابتدا باید لباس مخصوص آزمایش را با لباس های خود جایگزین کند. در مرحله بعد بیمار به سمت پهلوی چپ بر روی تخت مخصوص دراز می کشد و زانوهای خود را به سمت شکم جمع می کند.
 برای انجام آزمایش کولونوسکوپی به بیهوشی کامل نیاز نیست اما پزشک با تزریق مایعات وریدی و داروهای آرامش‌بخش باعث می شود بیمار شرایط آرامتری را تجربه کند. ممکن است برخی از بیماران نیاز به دوزهای بیشتری از دارو داشته باشند تا حالت خواب آلوده و سستی آنها افزایش یابد. در طی انجام کولونوسکوپی نیز میزان فشار خون، نبض و تنفس توسط دستگاه به شکل مرتب کنترل می شود. کولونوسکوپی می تواند کمی فشار، اتساع شکم و گرفتگی عضلات را در بر داشته باشد که با استفاده از داروهای تزریق شده کاملاً قابل تحمل هستند و بیمار درد شدیدی حس نمی کند.

پس از این مرحله به وسیله دستگاهی به نام اسکوپ مقداری هوا وارد روده ها می شود تا مشاهده دقیق‌تری صورت گیرد. سپس دستگاه کولونوسکوپی را وارد مقعد می کنند و به داخل روده می رانند. دوربینی که بر سر دستگاه کولونوسکوپی قرار گرفته تصاویر را به صورت همزمان بر روی مانیتور دستگاه نشان می دهد. در صورت دیدن مورد مشکوک، پزشک با وسیله مخصوص از روده یا پولیپ نمونه برداری می کند تا توسط آزمایشگاه پاتولوژی آن را مورد بررسی قرار دهد.
مراحل گفته شده چیزی در حدود 20 تا 40 دقیقه به طول می انجامد.

چه مراقبت هایی پس از کولونوسکوپی لازم است؟

• پس از اتمام این آزمایش باید به موارد زیر دقت داشته باشید:
• پس از اتمام کار شما باید یک تا دو ساعت تحت نظر پزشک باشید. این زمان برای از بین رفتن تاثیر داروها و بازگشت هوشیاری شما لازم است.
• بهتر است شخص دیگری پس از انجام آزمایش شما را به خانه برساند و باید از انجام رانندگی و کارهایی که نیاز به هوشیاری دارند پرهیز کنید.
• در صورتیکه پزشک شما پولیپ را برداشته و یا نمونه برداری انجام شده، ممکن است کمی خونریزی مقعدی تجربه کنید.
• پس از انجام آزمایش مشکلاتی مانند تهوع و یا نفخ طبیعی است و بهتر است برای رفع آن پیاده روی انجام دهید.
• اگر در طی آزمایش کولونوسکوپی از روده نمونه گیری شده و یا پولیپ برداشته شده باشد باید تا چند روز از یک رژیم غذایی خاص و تحت نظر پزشک استفاده کنید.
• در صورت عدم وجود هیچ مشکلی در روده، شما می توانید پس از رسیدن به خانه تغذیه معمول خود را ادامه دهید.

آیا کولونوسکوپی عوارضی دارد؟

اگر آزمایش کولونوسکوپی توسط متخصص گوارش با تجربه انجام شود عوارض آن می‌تواند نادر باشد. یکی از عوارض رایج پس از نمونه گیری یا برداشتن پولیپ ها خونریزی جزئی است که به زودی نیز از بین می رود. عارضه کمتر شایع دیگر پارگی دیواره کولون است که این مسئله نیز بدون نیاز به جراحی خود به خود ترمیم می شود. ممکن است برخی موارد زیر نیز در افراد مشاهده شود:

• سوزش موضعی در محل تزریق وریدی داروها
• واکنش به آرامش بخش استفاده شده
• تحریک آپاندیس و بروز التهاب آپاندیس

اگر در مواردی نادر با علائم زیر مواجه شدید هر چه سریعتر با متخصص گوارش خود تماس بگیرید:

• تب و لرز
• درد شکمی شدید
• خونریزی از رکتوم به میزان بیش از نصف فنجان

نتایج آزمایش کولونوسکوپی نشان دهنده چیست؟

پس از انجام آزمایش پزشک می‌تواند با بررسی دقیق آزمایش ها و نمونه ها نتیجه را به شما اعلام ‌کند:

نتیجه منفی

این نتیجه نشان می‌دهد که شما مشکلی در روده بزرگ خود نداشته اید. ممکن است به بیمار توصیه شود چند سال پس از آزمایش کولونوسکوپی برای انجام مجدد آن اقدام کند.

نتیجه مثبت

اگر پزشک پولیپ یا بافت غیرعادی در روده مشاهده کرده باشد به بررسی آنها می پردازد. پس از آزمایشات پاتولوژی مشخص می شود پولیپ یا بافت خوش خیم و یا سرطانی است. اگر پولیپ غیرسرطانی باشد هر پنج سال یکبار توصیه می شود که کولونوسکوپی دوباره انجام شود اما اگر سرطانی باشد نیاز به اقدامات درمانی دیگری است تا پزشک از عدم گسترش بافت سرطانی مطمئن شود. گاهی ممکن است نیاز به جراحی برای برداشتن بافت سرطانی از روده بزرگ و ... باشد. پس از آن نیز بیمار باید آزمایشات کولونوسکوپی را به دستور پزشک به شکل منظم انجام دهد تا اطمینان یابد که پولیپ های سرطانی دوباره در روده بزرگ رشد نکرده اند.

سخن پایانی

آزمایش کولونوسکوپی یکی از آزمایشات بسیار مهم است که از آن برای تشخیص بیماری های مرتبط با روده بزرگ استفاده می شود. این آزمایش برای تشخیص سرطان کولون و تشخیص علل مشاهده خون در مدفوع، درد شکم و ... بسیار لازم است. انجام این آزمایش باید با روده کاملا پاک و عاری از مدفوع انجام شود و به همین دلیل پیش از انجام آزمایش از دو روز قبل نیاز به پاکسازی روده ها می باشد.

کولونوسکوپی تحت نظر پزشک و با تزریق داروهایی برای به حداقل رساندن هوشیاری فرد انجام می شود. ممکن است پزشک در طول کولونوسکوپی با پولیپ یا بافت غیرعادی مواجه شود و از آنها نمونه‌گیری کند تا خوش‌خیم یا بدخیم بودن آنها را بتواند تشخیص دهد. 
اگر با عوارض گوارشی مشکوکی روبه‌رو هستید حتماً با پزشک خود مشورت کنید تا در صورت نیاز آزمایش کولونوسکوپی برای تشخیص علل بیماری انجام شود.

منبع:

• my.clevelandclinic.org

• niddk.nih.gov/