یکی از عارضه های ناحیه نشیمنگاه که باعث رنجش افراد می شود، خارش مقعد است. خارش مقعد می تواند مشکلی بسیار آزاردهنده و خجالت آور باشد زیرا فرد را وادار می کند تا در یک مکان عمومی ناچار شود خود را بخاراند. خارش مقعد به خودی خود یک بیماری نیست بلکه در نتیجه بیماری دیگری ایجاد می شود. برخی از بیماری ها همچون مشکلات پوستی، فیشر، هموروئید، دیابت و ... می توانند زمینه ساز این بیماری باشند. بسیاری مواقع این بیماری بدون دخالت پزشک و با انجام اقداماتی در خانه قابل درمان است اما اگر به شکل مزمن باشد برای درمان باید به پزشک مراجعه کرد. در مقاله امروز به علت خارش مقعد، علائم و درمان آن خواهیم پرداخت.
خارش مقعد چیست؟
به خارش مقعد در علم پزشکی پروریتوس آنی (Pruritus ani) می گویند. این عارضه یک مشکل پوستی است که در بسیاری از افراد رخ می دهد. خارش مقعد می تواند در همه سنین ایجاد شود اما شیوع آن در بزرگسالان بیشتر از کودکان و افراد مسن تر است و مردان را به نسبت زنان بیشتر درگیر می کند.
اگر فرد برای درمان خارش مقعد اقدام نکند و با خاراندن موضع سعی در برطرف کردن آن داشته باشد ممکن است خارش ساده را به یک مشکل مزمن تبدیل کند. خاراندن ناحیه می تواند باعث پوسته پوسته شدن ناحیه مقعد شود و مشکلات دیگری را در بر داشته باشد. به همین دلیل بهتر است با احساس خارش در ناحیه مقعد با پزشک مشورت شود تا علل بروز این عارضه بررسی و برای درمان اقدام گردد.
انواع خارش مقعد
دو نوع خارش مقعد وجود دارد:
خارش مقعد اولیه (ایدیوپاتیک):
علت این نوع خارش مشخص نیست اما یکی از شایع ترین دلایل خارش مقعد است.
خارش مقعد ثانویه:
این خارش مقعد می تواند در نتیجه یک عفونت، بیماری سیستمتیک، درماتیت تماسی و برخی دیگر از بیماری های پوستی رخ دهد.
دلایل ایجاد کننده خارش مقعدی اولیه
همانطور که گفته شد در خارش مقعدی اولیه، بیماری دیگری باعث بروز مشکل خارش نشده و این نوع خارش بیشتر در ارتباط با حساسیت های پوستی است. از جمله مهمترین دلایل آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
بهداشت
اگر فردی به شستشوی بیش از حد یا کم ناحیه مقعد بپردازد ممکن است باعث تحریک این ناحیه و خارش مقعد شود.
مصرف برخی غذاها
مصرف برخی مواد غذایی مانند ادویه ها، الکل، نوشیدنی های کافئین دار با کاهش دادن قدرت عضله، ایجاد حساسیت، رفلاکس معده، یبوست و... می توانند باعث تحریک و خارش ناحیه مقعد شوند.
داروها
ممکن است خارش مقعد در نتیجه عارضه جانبی یک دارو باشد. برخی داروها مانند نئومایسین، کورتیکواستروئیدها و داروهای شیمی درمانی زمینه ساز این مشکل هستند. همچنین برخی داروهای مخدر که دارای مرفین یا کدئین هستند نیز می‌توانند در خارش مقعد موثر باشند. استامینوفن کدئین، ترامادول، و شربت های حاوی متادون یا مورفین از آن دسته اند.
نوع لباس
برخی لباس ها با توجه به جنس و تنگ بودن خود می توانند رطوبت عرق را در ناحیه مقعد حفظ کنند و حساسیت و خارش را ایجاد نمایند.
ترکیبات شیمیایی مواد بهداشتی
بسیاری از مواد بهداشتی همچون کرم ها، صابون ها و دیگر محصولات بهداشتی که می توانند با ناحیه مقعد در تماس باشند دارای ترکیبات شیمیایی هستند. این ترکیبات می‌توانند باعث تحریک ناحیه و خارش شوند.
شرایط روانشناختی
برخی علل روانی مانند استرس، افسردگی و اضطراب می توانند باعث بروز این مشکل شوند.
دلایل ایجاد کننده خارش مقعد ثانویه
همانطور که گفته شد خارش مقعد می تواند در نتیجه وجود یک بیماری در ناحیه مقعد باشد. در ادامه به مهمترین این بیماری ها اشاره خواهیم کرد. دلایل خارش مقعد از نوع ثانویه می تواند به دو دسته بیماری های پوستی، و اختلالات گوارشی و مقعدی تقسیم شود:
بیماری های پوستی
- درماتیت آتوپیک
- پسوريازيس
- درماتيت تماسی
- پلانوس ليچن
- سيمپلكی ليچن
- اسكلروز ليچن
اختلالات گوارشی و بیماری های مقعدی
بیماری های زیر که در ناحیه مقعد ایجاد می شوند نیز نقش مهمی در خارش مقعدی دارند:
شقاق یا فیشر مقعدی
شقاق به یک پارگی در پوشش و مجرای مقعدی گفته می شود. درمان شقاق با لیزر یکی از درمان‌های رایج است که برای درمان خارش مقعد می‌توانید از آن استفاده کنید. فیشر می تواند بر اثر یبوست، اسهال مزمن، ضربه، رابطه جنسی مقعدی و ... به وجود آید. این بیماری می تواند باعث ایجاد خارش در ناحیه مقعد گردد.
بواسیر
هموروئید یا بواسیر به متورم شدن عروق داخل و خارج مقعد و روده بزرگ گفته می شود. هموروئید خارجی می‌تواند نظافت ناحیه مقعد را با مشکلاتی مواجه کند و این مسئله به رشد باکتری، قارچ و ایجاد حساسیت و خارش در ناحیه بیانجامد. بواسیر داخلی نیز می تواند باعث مشکلاتی همچون بی اختیاری مدفوع و مقعد و خونریزی شود. این مشکلات ممکن است با ایجاد خارش همراه باشند. چنان‌چه از بیماری بواسیر رنج می‌برید توصیه می‌شود؛ درمان بواسیر با لیزر را حتما امتحان کنید.
فیستول
این عارضه در نتیجه عدم درمان آبسه مقعد و مسدود شدن یک غده مقعدی به وجود می آید. از جمله علائم آن سوزش، التهاب، ترشحات بدبو، خارش و ... است. اکثر پزشکان برای درمان فیستول، به سراغ لیزر درمانی فیستول می‌روند.
کرمک
یکی از علت های خارش ثانویه مقعد وجود کرمک است. کرمک، کرم های کوچک سفید یا خاکستری انگلی هستند که در روده افراد زندگی می کنند. این کرم ها با تخمگذاری در ناحیه مقعد در طول شب باعث ایجاد خارش می شوند.
زگیل تناسلی
ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) یک نوع بیماری مقاربتی است و باعث ایجاد برجستگی هایی به شکل زگیل های کوچک در داخل و اطراف ناحیه تناسلی و مقعدی می شود. از جمله علائم آن ناراحتی، خونریزی خفیف، و احساس سوزش و خارش در ناحیه است.
بی اختیاری مقعد
اگر فردی در کنترل مدفوع و ادرار خود ناتوان باشد این مسئله می‌تواند باعث افزایش رطوبت در ناحیه و رشد باکتری ها در ناحیه مقعد شود که در نتیجه آن خارش مقعد رخ می دهد.
چه زمانی برای درمان خارش مقعد باید به پزشک مراجعه کرد؟
در بیشتر مواقع علت خارش مقعد موقتی است و با کمی دقت به عادات و سبک زندگی می توان دلیل آن را تشخیص داد اما اگر خارش مقعد شما با علائم زیر همراه بود باید برای درمان حتما به پزشک مراجعه کنید:
- خارش مقعد شدید یا مداوم
- مشاهده علائم عفونی
- نشت مدفوع
- خونریزی مقعدی
- خارش مقعد بدون دلیل
روش تشخیص و درمان خارش مقعدی
زمانیکه به پزشک مراجعه می کنید او می‌تواند با پرسیدن سوالاتی در مورد علائم، سابقه پزشکی و عادات شما، علت خارش مقعد را تشخیص دهد. در صورتی که پزشک مشکوک به بیماری انگلی باشد آزمایش آنالیز مدفوع را پیشنهاد می دهد. همچنین او ممکن است برای بررسی سایر مشکلات مقعدی نظیر بواسیر، فیشر، فیستول و ... به معاینه فیزیکی مقعد بپردازد. برای بررسی نوع بیماری پوستی در این ناحیه ممکن است پزشک از مقعد نمونه برداری کند.
روش های درمان خارش مقعد
نحوه درمان خارش مقعد می تواند با توجه به عامل به وجود آورنده آن متفاوت باشد. با توجه به اینکه خارش مقعد اولیه یا ثانویه است روش های درمان نیز تفاوت دارند. در ادامه به روش های درمانی هر نوع خارش مقعدی به صورت جداگانه می پردازیم:
درمان خارش مقعد اولیه
اگر علت خارش مقعد از نوع اولیه باشد درمان های خانگی می‌توانند نقش مهمی در بهبود آن ایفا کنند. این درمان ها می توانند به ۴ طریق انجام گیرند:
رعایت موارد بهداشتی و تسکین دهنده
شما می‌توانید با استفاده از روش های زیر به تسکین خارش کمک کنید:
- کمپرس سرد: می توانید روزی چند بار کمپرس سرد را بر روی ناحیه قرار دهید.
- کمپرس گرم: اگر خارش مقعدی شما همراه با درد است کمپرس گرم می تواند کمک کننده باشد.
- شستشوی منظم ناحیه با آب گرم: شما باید مقعد را به شکل منظم ولی بسیار آرام و با آب ولرم نظافت کنید.
- استفاده از مواد بهداشتی با ph خنثی: بهتر است برای شستشوی بدن از ترکیبات بدون رنگ، بو و ترکیبات شیمیایی مضر استفاده کنید.
- لباس: استفاده از لباس های نخی و گشاد می تواند بسیار موثر باشد. این لباس ها اجازه گردش هوا را به ناحیه می دهند و از ایجاد رطوبت در ناحیه مقعد جلوگیری می کنند.
اصلاح رژیم غذایی
همانطور که گفته شد برخی از مواد غذایی می توانند باعث ایجاد خارش در مقعد شوند. بنابراین شما باید نکات زیر را در رژیم غذایی خود رعایت کنید:
- خودداری از مصرف ادویه: برخی از ادویه ها می توانند باعث حساسیت و خارش در ناحیه مقعد شوند.
- خودداری از خوردن مواد غذایی حساسیت زا: مواد غذایی همچون گوجه فرنگی، بادمجان، بادام زمینی و ... حساسیت زا هستند و ممکن است باعث ایجاد حساسیت در ناحیه مقعد شوند.
- افزودن فیبر در رژیم غذایی: استفاده از غذاهای فرآوری شده و چرب می‌تواند اختلالاتی را در دستگاه گوارش به وجود آورد و باعث بروز یبوست و یا اسهال شود. به همین دلیل لازم است در رژیم غذایی خود فیبر کافی قرار دهید تا به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک شود و از بروز این بیماری ها جلوگیری گردد.
درمان به وسیله طب سنتی
در طب سنتی استفاده از موادی همچون سرکه سیب، آلوورا، بلغور جو، سیر، شیرین بیان و روغن نارگیل را برای بهبود خارش مقعدی مفید می دانند.
درمان با دارو و پمادهای بدون نسخه
گاهی لازم است از داروها و پمادهای بدون نسخه برای درمان خارش استفاده شود. برخی از پمادهای موضعی بدون نسخه مانند پمادهای گیاهی می‌توانند نقش مهمی در درمان خارش مقعد داشته باشند. همچنین استفاده از داروهای خوراکی همچون آنتی هیستامین ها می‌توانند با اثرات ضد حساسیت خود به درمان خارش مقعد کمک کنند.
درمان دارویی تحت نظر پزشک
ممکن است پزشک پمادها و کرم های تسکین دهنده و ضد خارش را برای درمان خارش مقعد تجویز کند. برخی از این داروها به شرح زیر هستند:
- کورتیکواستروئیدها: به کاهش التهاب کمک می کند.
- پمادهای تسکین دهنده: بیسموت ساب گالات و اکسید روی نقش مهمی در تسکین علائم دارند.
- نرم کننده ها و کرم های پوشش دهنده: گلیسیرین و ژل هیدروکسید آلومینیوم می‌توانند یک پوشش برای محافظت از پوست ناحیه مقعد به وجود آورند.
- کرم های مختص بیماری هموروئید: هیدرو کورتیزون از این دسته داروها است که مصرف موضعی آن می تواند کمک کننده باشد.
درمان خارش مقعد ثانویه
همانطور که گفته شد خارش مقعدی ثانویه می تواند ناشی از یک بیماری در ناحیه مقعد باشد. بیماری های مقعدی همچون بواسیر، شقاق، فیستول، آبسه و ... و همچنین سایر بیماری ها مانند دیابت، بیماری های گوارشی، تیروئید و ... نقش مهمی در خارش مقعد ثانویه دارند. بنابراین درمان خارش مقعد ثانویه با توجه به عامل به وجود آورنده آن می‌تواند متفاوت باشد. برای درمان بیماری های ناحیه مقعدی همچون بواسیر، شقاق و فیستول جراحی و لیزر درمانی پیشنهاد می شود و بیماری های دیگر نیاز به درمان دارویی و مراقبت های دیگر دارند. بنابراین مهمترین گام برای درمان خارش مقعد مراجعه به پزشک و تشخیص نوع بیماری پدیدآورنده خارش است.
سخن پایانی
عارضه خارش مقعدی یک مشکل شایع و ناراحت کننده برای افراد است. این عارضه در واقع نشان دهنده وجود یک بیماری یا شرایط خاص در بدن است. خارش مقعدی به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می شود. در نوع اولیه خارش مقعدی ناشی از تغذیه، بهداشت بیش از حد، خشکی پوست و مواردی این چنین است و نوع ثانویه از بیماری های مقعدی و یا دیگر بیماری ها سرچشمه می گیرد. درمان خارش مقعد باید در اسرع وقت صورت گیرد زیرا می تواند مشکلات بسیاری را در کیفیت زندگی فرد به وجود آورد. درمان این عارضه با توجه به نوع آن و علت به وجود آورنده متفاوت می باشد و با تشخیص پزشک به شما پیشنهاد می گردد.
منبع:
