تنقیه یا اماله یکی از روش‌های پاکسازی روده بزرگ است که هزاران سال از آن برای تحریک روده، اجابت مزاج و حرکت مجدد روده‌ها استفاده می‌شود. تنقیه همچنین یکی از کارهای ضروری برای آماده کردن فرد جهت عمل جراحی، کولونوسکوپی، سیگموئیدوسکوپی و... است. تنقیه یا انما روش‌های مختلفی دارد که با توجه به نیاز بیمار انجام می‌گیرد. در مقاله امروز به تنقیه یا اماله چیست؟ نحوه انجام در مطب و خانه، بیشتر خواهیم پرداخت.
تنقیه یا اماله چیست؟
تنقیه (enema) در معنای لغوی به پاکیزه کردن، لایروبی قنات و راه‌آب گفته می‌شود؛ اما در عمل و در علم پزشکی به فرایندی می‌گویند که در طی آن گاز یا مایعات را به راست‌روده و رکتوم تزریق می‌کنند تا به‌این‌ترتیب به پاکسازی روده بزرگ، تحریک روده، اجابت مزاج و یا تجویز دارو کمک شود. امروزه کیت تنقیه برای خرید از داروخانه‌ها موجود است و شخص می‌تواند آن را خریداری کند و مورداستفاده قرار دهد. بااین‌وجود بسیار مهم است که پیش از استفاده برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی حتماً با پزشک مشورت شود.
ضرورت انجام تنقیه
تنقیه یا انما به دلایل مختلفی انجام می‌شود که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
درمان یبوست
یکی از علل استفاده از روش تنقیه درمان یبوست است. یبوست به عارضه‌ای گفته می‌شود که بر اثر آن روده بزرگ قادر به دفع مدفوع از طریق راست‌روده به بیرون بدن نیست. این مسئله می‌تواند باعث خشک و سفت شدن مدفوع شود و زمینه‌ساز بیماری‌هایی همچون شقاق، هموروئید و یا بیرون‌زدگی مقعد گردد. در واقع زمانی که فردی در طی یک دوره ۷ روزه، سه بار و یا کمتر دفع مدفوع داشته باشد به یبوست مبتلا شده است.
دلایل مختلفی می‌تواند باعث ایجاد یبوست شوند که از آن جمله می‌توان به عدم نوشیدن آب کافی و عدم مصرف مواد غذایی حاوی فیبر اشاره کرد. به طور معمول پیش از انجام تنقیه پزشکان جهت درمان یبوست مصرف فیبر، آب کافی و ورزش کردن را توصیه می‌کنند و اگر مؤثر نباشد تنقیه پیشنهاد می‌شود.
انجام معاینات پزشکی کولونوسکوپی و سیگموئیدوسکوپی
برای انجام بسیاری از آزمایش‌ها نظیر موارد نام برده شده لازم است که روده فرد حتماً تخلیه شود. برای انجام این آزمایش‌هاباید روده فرد تخلیه باشد تا دوربین موجود در این ابزارها بتواند به‌خوبی داخل روده بزرگ را نمایش دهد.
آماده‌سازی پیش از جراحی
برای انجام بسیاری از عمل‌های جراحی در ناحیه روده بزرگ لازم است با استفاده از تنقیه روده به شکل کامل پاکسازی شود.
تزریق دارو از طریق رکتوم
برخی مواقع لازم است تا جهت تزریق دارو به روده از روش تنقیه استفاده شود.
انواع تنقیه
تنقیه یا انما به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که به شرح زیر هستند:
تنقیه پاکسازی
در این روش رکتوم و روده بزرگ به شکل کامل با محلول شسته می‌شوند و با تخلیه مدفوع پاکسازی روده به شکل کامل صورت می‌گیرد. این روش را به طور معمول پیش از انجام آزمایش‌های پزشکی همچون عکس‌برداری از روده‌ها یا کولونوسکوپی تجویز می‌کنند تا تصاویر به‌دست‌آمده از این آزمایش‌ها واضح باشند. در بسیاری مواقع استفاده از داروهای مسهل به‌جای تنقیه پیشنهاد می‌شود.
تنقیه پاکسازی به دو شکل زیر انجام می‌گیرد:
- تنقیه با حجم زیاد: این روش بسیار مناسب درمان یبوست است؛ زیرا بخش بزرگی از روده بزرگ با این روش تمیز می‌شود. در این روش از حدود ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی‌لیتر مایع استفاده می‌شود و پزشک از بیمار ممکن است بخواهد تا مایع را برای مدت طولانی در دهانه مقعد نگهداری کند تا مدفوع به شکل کامل خارج شود.
- انما با حجم کم: از این روش جهت پاکسازی قسمت انتهایی روده بزرگ یا رکتوم استفاده می‌شود و برای افرادی که یبوست آنها به بخش‌های انتهایی روده بزرگ مربوط است توصیه می‌گردد. همان‌طور که نام این روش نشان می‌دهد از مقدار مایع کمتری در حدود کمتر از ۵۰۰ میلی‌لیتر استفاده می‌شود.
تنقیه احتباسی
این روش به افرادی که مدفوع آنها سفت شده و نیاز به تحریک روده دارند، توصیه می‌شود. در این روش از روغن استفاده می‌کنند تا مدفوع نرم شود. به طور معمول از محلولی حدود ۹۰ تا ۱۲۰ میلی‌لیتر استفاده می‌شود و ممکن است پزشک از فرد بخواهد تا محلول را به مدت ۲۰ دقیقه در رکتوم نگه دارد تا بهترین نتیجه حاصل شود.
تنقیه با جریان برگشتی
اماله با جریان برگشتی به افرادی توصیه می‌شود که دچار مشکل مدفوع و گاز روده زیاد هستند. با استفاده از تنقیه با جریان برگشتی حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلی‌لیتر محلول به مقعد تزریق می‌شود تا مایع همراه با گاز روده خارج شود. برای تخلیه کامل گاز روده ۳ تا ۵ بار این کار تکرار می‌شود.
تنقیه با تزریق رکتال دارو
برای تزریق دارو به روده بزرگ نیز از روش اماله استفاده می‌شود. بسیاری مواقع برای درمان بیماری‌های همچون بیماری التهابی روده ممکن است همراه با تنقیه، دارو نیز به روده بزرگ تزریق شود. این درمان به طور معمول باعث برطرف شدن التهاب در آخرین بخش روده بزرگ می‌شود.
نحوه انجام تنقیه
تنقیه می‌تواند در داخل مطب و یا در خانه انجام شود. به طور معمول ممکن است از بیمار خواسته شود تا پیش از انجام انما ناشتا باشد و همچنین یک رژیم غذایی خاص را در چند روز قبل از تنقیه دنبال کند.
انجام تنقیه در مطب پزشک
پیش از انجام تنقیه در مطب، پزشک دستورالعمل‌هایی را دررابطه‌با رژیم به فرد تجویز می‌کند که می‌تواند در هر فرد متفاوت باشد. زمانی که فرد برای تنقیه آماده شد. مراحل زیر انجام می‌شود:
- ابتدا تمام وسیله‌های مورداستفاده جهت تنقیه به‌خوبی ضدعفونی می‌شود.
- از بیمار خواسته می‌شود تا مثانه خود را خالی کند تا به این ترتیب از فشار روی کولون کاسته شود.
- از بیمار می‌خواهند که بر روی تخت و به پهلو دراز بکشد.
- پزشک کیسه تنقیه را با محلولی حاوی ملین یا روغن پر می‌کند.
- انتهای لوله‌ای که باید وارد مقعد شود روغن‌کاری می‌شود تا راحت‌تر بتوانند آن را وارد مقعد کنند.
- چیزی در حدود ۴ اینچ از لوله وارد مقعد می‌شود و پزشک صبر می‌کند تا تمام محلول وارد رکتوم شده و کیسه خالی گردد.
- پس از خالی شدن کیسه، لوله را به‌آرامی از رکتوم خارج می‌کنند و منتظر می‌مانند تا فرد آماده دفع مدفوع شود.
- به طور معمول دفع مدفوع بلافاصله و یا تا ظرف یک ساعت پس از تنقیه صورت می‌گیرد.
انجام تنقیه در منزل
برای انجام انما در منزل فرد باید کیت تنقیه را از داروخانه خریداری کند. این کیت یک کیسه یا بطری کوچک است که یک نازل دارد. در این کیسه به طور معمول مایعی شامل آب و نمک و گاهی روغن معدنی وجود دارد که به داخل روده بزرگ در حین تنقیه تزریق می‌شود. برای انجام تنقیه در منزل مراحل زیر باید دنبال شود:
- در ابتدا باید یک محل آرام را برای دراز کشیدن فرد انتخاب کند و لوازم تنقیه را در دسترس خود بگذارد.
- سپس باید یک حوله یا زیرانداز روی زمین پهن شود و فرد اگر چپ‌دست است بر روی پهلوی راست و اگر راست‌دست است بر روی پهلوی چپ دراز بکشد. در این حالت باید زانویی را که بالا قرار گرفته خم کرد و یک حوله لوله شده را زیر زانو قرار داد.
- سپس فرد باید سرپوش لوله نازل کیت تنقیه را برداشته و سر نازل را به آرامی وارد سوراخ مقعد کند به طوری که ۱۰ سانتی‌متر آن وارد راست روده شود.
- پس از آن فرد باید کیسه کیت را فشار دهد تا محلول موجود در آن به شکل کامل وارد روده بزرگ شود. سپس باید نازل را به‌آرامی از راست‌روده خارج کرد.
- در انتها باید بیمار صبر کند تا اثرات اماله خود را نشان دهد. این زمان می‌تواند چیزی در حدود دو دقیقه تا یک ساعت باشد.
- پس از ایجاد احساس دفع بیمار باید به توالت برود و محتویات روده خود را خالی کند.
عوارض جانبی احتمالی تنقیه
اماله روش مؤثری برای خالی کردن روده‌ها است؛ اما فرد باید از عوارض جانبی احتمالی آن پیش از انجام اطلاع داشته باشد. از جمله عوارض جانبی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
برهم خوردن تعادل طبیعی بدن
برخی مواقع اماله می‌تواند تعادل باکتری‌های طبیعی روده و الکترولیت‌های بدن را به هم بزند. تحقیقات حاکی از این هستند تنقیه می‌تواند بر باکتری‌های طبیعی دستگاه گوارش اثر بگذارد هرچند این اثرگذاری به شکل موقتی است. تنقیه اگر در دو نوبت و با دو میزان مختلف انجام شود تأثیری بر روی میکروارگانیسم‌های طبیعی بدن نخواهد داشت. این مسئله در انواع خاصی از تنقیه مانند تنقیه با مقدار زیادی کف‌صابون و روش‌های حاوی مواد معدنی مشاهده شده است.
آسیب دیدن روده
اگر تنقیه با مواد مضر انجام شود ممکن است به روده آسیب بزند. گزارش‌ها نشان داده‌اند تنقیه با هیدروژن پراکسید اسیدی در کودکان باعث اسهال خونی، التهاب روده، استفراغ و مشکلات بلندمدت شده است. همچنین استفاده از گیاهان دارویی برای تنقیه نیز می‌تواند خونریزی داخلی روده را به همراه داشته باشد.
عفونت و آسیب
اگر جهت انجام تنقیه از وسیله‌های ضدعفونی شده استفاده نشود ممکن است فرد دچار عفونت شود. همچنین استفاده نادرست از ابزار تنقیه می‌تواند به مقعد، کولون و راست‌روده آسیب فیزیکی بزند. استفاده بی‌رویه از تنقیه همچنین می‌تواند باعث سوراخ شدن روده شود و فرد را در معرض خطر عفونت اندام‌های داخلی قرار دهد.
آیا تنقیه برای کاهش وزن و موارد غیرپزشکی اثرگذار است؟
بسیاری مواقع افراد از روش تنقیه برای موارد زیر نیز استفاده می‌کند:
- بهبود فشارخون
- کاهش وزن بدن
- بهبود وضعیت پوست
- خارج کردن مواد سمی از بدن
- بهبود سطح انرژی بدن
- بهبود دستگاه ایمنی
تا به امروز شواهد علمی کافی در مورد تأثیرگذاری تنقیه بر موارد ذکر شده وجود ندارد. در واقع استفاده از تنقیه جهت رسیدن به این اهداف توصیه نمی‌شود و فرد باید حتماً در مورد این مسائل با پزشک مشورت کند.
چه زمانی نباید اماله انجام شود؟
ماله باید حتماً طبق تجویز پزشک و در موارد درمانی انجام شود. اگر فردی به شکل مداوم یبوست دارد نباید از این روش به شکل مداوم استفاده کند؛ زیرا این کار می‌تواند فرد را برای مدفوع به تنقیه وابسته کند و از طرفی به‌مرورزمان باعث ضعیف شدن ماهیچه‌های رود شود که این مسئله می‌تواند بی‌اختیاری در دفع را به وجود آورد.
همچنین افراد مبتلا به برخی بیماری‌ها مانند سرطان خون که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند نباید از تنقیه استفاده کنند؛ زیرا احتمال ورود باکتری به بدن در این روش وجود دارد و این مسئله می‌تواند باعث مشکلاتی برای فرد در مبارزه با عفونت‌ها شود.
اگر فردی به‌تازگی تحت جراحی روده بزرگ بوده یا انسداد روده را تجربه کرده نباید اماله را انجام دهد؛ زیرا امکان سوراخ شدن لوله گوارش وجود دارد.
موارد جایگزین تنقیه برای درمان یبوست
بسیاری مواقع پیشنهاد می‌شود از روش‌های زیر برای تمیز کردن سیستم گوارش و رفع یبوست استفاده شود:
- نوشیدن قهوه به دلیل خاصیت تحریک کننده آن در دفع مدفوع
- انجام ورزش‌های روزانه همچون دویدن، پیاده‌روی، ایروبیک و دوچرخه‌سواری
- نوشیدن آب کافی در طول روز
- مصرف بیشتر مواد غذایی فیبردار مانند سبزی‌ها، میوه‌ها، دانه‌های خوراکی، غلات کامل و...
- مصرف داروهای ملین
کلام پایانی
تنقیه یا انما یکی از روش‌های مؤثر برای خالی کردن روده بزرگ از مدفوع است. در این روش محلول‌های آبی یا محلول‌های بر پایه چربی از طریق مقعد به روده بزرگ تزریق می‌شوند تا مدفوع خارج گردد. این روش جهت برطرف کردن یبوست و پیش از آزمایش‌های پزشکی همچون کولونوسکوپی و یا جراحی روده تجویز می‌شود. تنقیه می‌تواند در داخل مطب یا منزل صورت گیرد که هر کدام با توجه به نیاز بیمار تجویز می‌شوند. این روش باید حتماً با تجویز پزشک انجام گیرد؛ زیرا استفاده خودسرانه و مداوم آن می‌تواند عوارضی را در پی داشته باشد.
منبع:
