شقاق یا فیشر مقعدی، وضعیتی است که در آن یک بریدگی یا یک پارگی کوچک در پوشش مقعد به وجود آمده است. این مشکل می‌تواند باعث خونریزی و درد در هنگام دفع مدفوع شود. حدود یک نفر از هر 10 نفر در هر سنی، از نوزادان و کودکان خردسال گرفته تا کهنسالان به این عارضه مبتلا شوند. دفع مدفوع سفت و بزرگ علت شقاق مقعدی است. علل دیگر فیشر می‌توانند شامل یبوست مزمن، رابطه مقعدی ناسالم و رژیم غذایی نامناسب و چاقی باشد. روش درمان شقاق با نظر دکتر متخصص و بعد از تشخیص و بررسی علائم تجویز می‌شود.
اقدامات اولیه
نشستن با باسن در لگن آب گرم می‌تواند ناراحتی در مقعد را کاهش دهد. این کار را می‌توان با قرار دادن یک وان پلاستیکی کم عمق که به آن حمام سیتز نیز می‌گویند، زیر صندلی توالت یا با نشستن در یک لگن تمیز انجام داد. متخصص ممکن است پیشنهاد کند، نمک اپسوم (نمک‌های سولفات منیزیم که اغلب برای خیساندن استفاده می‌شود) یا مقداری بتادین به آب اضافه شود. انجام این کار شاید برای حدود 20 دقیقه در یک زمان و چندین بار در روز تجویز شود.
درمان زخم شقاق
شقاق ناشی از کشیده شدن مخاط مقعد بیش از ظرفیت طبیعی آن است. این مشکل اغلب زمانی اتفاق می افتد که مدفوع به دلیل یبوست سفت باشد. هنگامی که پارگی اتفاق می افتد؛ منجر به آسیب مکرر می‌شود. عضله اسفنکتر داخلی که تحت پارگی قرار دارد؛ دچار اسپاسم می‌شود. این اسپاسم باعث درد شدید خواهد شد. اسپاسم همچنین لبه‌های شکاف را از هم جدا می‌کند و بهبود زخم را دشوار می‌کند. سپس اسپاسم منجر به پارگی بیشتر مخاط در هنگام اجابت مزاج می‌شود.
این چرخه منجر به ایجاد شقاق مزمن مقعدی در حدود 40 درصد از بیماران خواهد شد.
گاهی اوقات شقاق با هموروئید اشتباه گرفته می‌شود. درحقیقت، شقاق یک بریدگی در دیواره مقعد است؛ اما هموروئید به معنای تورم و کشیدگی رگ‌های خونی خواهد بود. شقاق حاد (کمتر از شش هفته) معمولاً بدون جراحی با دارو درمان می شوند. حتی فیشرهای مزمن نیز ابتدا به صورت آزمایشی بررسی می‌شود تا مشخص شود که جراحی نیاز دارند یا خیر؟ هدف از درمان شکستن چرخه معیوب اسپاسم اسفنکتر مقعد و پارگی پوست مقعد است. به طور کلی، درمان‌های ابتدایی برای فیشر حاد به شرح زیر هستند:
- دارو درمانی: داروهای پزشکی و گیاهی برای کاهش التهاب در ناحیه
- رژیم غذایی: مصرف غذاهای غنی از فیبر (میوه‌ها و سبزیجات) به همراه افزایش مصرف آب برای جلوگیری از یبوست
- فیزیوتراپی: فیزیوتراپی کف لگن برای کاهش اسپاسم اسفنکتر مقعد
- آیورودا درمانی: از روغن های گیاهی دارویی استفاده می شود.
- نشستن در آب گرم: نشستن در آب گرم بعد از اجابت مزاج جهت کاهش التهاب و ناراحتی به مدت 20 دقیقه در روز
- نیتروگلیسیرین: استفاده به شکل پماد برای کاهش اسپاسم اسفنکتر مقعدی
- پماد نیفدیپین: برای شل کردن اسفنکتر مقعدی
درمان شقاق با تزریق بوتاکس
شقاق حاد که با درمان‌های ابتدایی بهبود پیدا نمی‌کند؛ به مداخلات پزشکی و جراحی نیاز دارند. تزریق سم بوتولینوم A (بوتاکس) یک روش غیرجراحی محسوب می‌شود. بوتاکس به اسفنکتر داخلی مقعد تزریق می شود تا آن را آرام کند. اثرات بوتاکس به مدت سه ماه باقی می‌مانند و امید است که فیشر بهبود یابد. با این حال، هزینه بالای درمان و بهبودی کوتاه مدت، استفاده از بوتاکس را محدود می‌کند. این دارو به جلوگیری از اسپاسم در عضلات مقعد کمک می‌کند که می‌تواند دردناک باشد.
درمان شقاق با عمل جراحی
جراحی مانند فلپ بدون جلدی (انتقال فلپ از بافت زنده پوست روی شقاق)، فیسورکتومی (بریدن شقاق) یا اسفنکتروتومی ممکن است برای شقاق مقعدی استفاده شود که با اقدامات دیگر بهبود نمی‌یابد. جراحی که بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد اسفنکتروتومی داخلی جانبی است. این عمل شامل بریدن ماهیچه‌های اسفنکتر مقعد است که به بهبود تمیز نگه داشتن آن کمک می‌کند. جراحی در درمان شقاق موثر است، اما هر جراحی خطراتی دارد. جراحی همراه با داروها در دراز مدت موثرتر خواهد بود.
در صورتی که سایر درمان‌ها مؤثر واقع نشده باشند؛ ممکن است جراحی توصیه شود. به طور کلی، جراحی به عنوان موثرترین درمان برای شقاق مقعدی در نظر گرفته می‌شود. جراحی برای بیش از 9 نفر از 10 نفر نتایج طولانی مدت خوبی را ارائه می‌دهد. با این حال، خطر کمی از عوارض را به همراه دارد. تعدادی از تکنیک‌های جراحی مختلف وجود دارند که می‌توان از آنها برای درمان شقاق مقعد استفاده کرد.
جراحی شقاق مقعدی یک روش پزشکی است که اغلب برای رفع درد شدید ناشی از پارگی در پوشش پایین رکتوم توصیه می‌شود. پارگی یا شکاف در این ناحیه از بدن می‌تواند باعث درد شدید به خصوص در هنگام اجابت مزاج شود. اگرچه برخی از شقاق‌های مقعدی می‌توانند به خودی خود یا با کمک داروهای بدون نسخه مانند نرم کننده‌های مدفوع و مسکن‌های موضعی بهبود پیدا کنند، اما برخی دیگر ممکن است برای هفته‌ها باعث درد شوند و در نهایت نیاز به مداخله جراحی داشته باشند.
انواع مختلفی از روش‌ها برای جراحی شقاق مقعدی وجود دارند. در ادامه شرح مختصری از رایج‌ترین گزینه‌های جراحی آورده شده‌اند:
- اسفنکتروتومی داخلی: برای افرادی که مشکلات شقاق مقعدی مزمن دارند؛ اسفنکتروتومی داخلی جانبی بسیار موثر است. این روش که تحت بیهوشی موضعی یا عمومی انجام می‌شود، مستلزم ایجاد یک برش کوچک در عضله اسفنکتر داخلی است تا به بهبود شقاق کمک کند.
- لرد دیلاتاسیون: این یک درمان قدیمی است که آرامش خوبی برای اسفنکتر و تسکین درد ایجاد می کند. با این حال، اتساع شدید می تواند منجر به ساییدگی های متعدد روی پوست مقعد شود و ممکن است شش تا 12 هفته طول بکشد تا بهبود یابد. همچنین، بافت اسکار روی شقاق می‌تواند منبع ناراحتی دائمی باشد و باید جداگانه برداشته شود.
- فلپ پیشرفت مقعدی: این روش شامل برداشتن بافت سالم و دارای عروق خوب از قسمت دیگری از بدن و استفاده از آن برای کمک به بهبود سریع‌تر شقاق مقعدی است.
- جراحی شقاق با لیزر: یک روش جراحی پیشرفته برای درمان شقاق مقعدی است. لیزر به عنوان بهترین درمان برای رفع فیشر توسط پزشکان توصیه می‌شود. در این روش از پرتو لیزر برای تخریب ناحیه بافت اسکار استفاده می‌شود. این روش به نام فیشرکتومی لیزری نیز معروف است.
صبور بودن بعد از جراحی شقاق مقعد مهم است؛ زیرا درد شاید برای چند هفته ادامه داشته باشد. اگرچه دردناک بودن حرکات روده در طول دوره نقاهت طبیعی است، اما درد را می‌توان از طریق نرم کننده‌های مدفوع، ملین‌ها و حمام درمانی سیتز یا خیساندن در وان گرم کاهش داد. جراحی شقاق مقعدی یکی از بسیاری از روش‌هایی است که در مرکز آندوسکوپی بیمارستان عمومی انجام می‌شود.
درمان شقاق با لیزر
درمان شقاق با لیزر معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و می‌تواند درد را از شقاق تسکین دهد و همچنین فشار را در حین حرکت کاهش می‌دهد. لیزر درمانی برای شقاق به دلیل مزایایی که نسبت به جراحی باز سنتی دارد، بسیار مورد توجه است. برخی از مزایای لیزر برای فیشر عبارتند از:
- عدم داشتن درد
- بدون بریدگی و بخیه
- بدون خونریزی
- بهبودی سریع (یک روز)
- همان روز برو خانه
- عدم عود شقاق
- احتمال عفونت کم
در جراحی شقاق مقعدی با لیزر، جراح از پرتو لیزر برای ایجاد برش و تخریب بافت اسکار و برش اسفنکتر داخلی استفاده می‌کند تا تنش را آزاد کند و درد را بدون از دست دادن خون کاهش دهد. درمان لیزری پیشرفته برای شقاق برای کاهش زمان بهبودی و زمان بستری طراحی شده است. این روش تضمین می‌کند که می‌توانید همان روز به خانه برگردید و از روز بعد فعالیت‌های روزانه خود را از سر بگیرید. درمان شقاق با لیزر بدون درد است، شامل بخیه یا بریدگی نیست و احتمال عفونت بسیار کم است.
شقاق مقعدی را می‌توان با دو روش پزشکی و جراحی درمان کرد. در مورد شقاق حاد مقعد که عموماً به دلیل یبوست یا حرکات نامنظم روده ایجاد می‌شود؛ داروها می‌توانند به تسکین درد و بهبود فیشر کمک کنند. در مورد شقاق مزمن، داروها کمک چندانی نمی‌کنند و جراحی توصیه می‌شود. درمان شقاق با لیزر معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و می‌تواند درد را از شقاق تسکین دهد و همچنین فشار را در حین حرکت روده کم کند. لیزر درمانی برای شقاق به دلیل مزایایی که نسبت به جراحی باز سنتی دارد؛ بسیار مورد توجه است.
درمان شقاق مقعدی با لیزر پیشرفته‌ترین و بی‌خطرترین روش است. نمای کلی این جراحی به این صورت است که ابتدا جراح لیزر را در دهانه طبیعی مقعد قرار می‌دهد سپس آن را به محل شکاف منتقل می‌کند. به دنبال آن، برشی با استفاده از لیزر در عضلات مقعد ایجاد می‌شود و در نتیجه عضلات اسفنکتر شل می‌شود. علاوه بر این، بریدگی شقاق نیز بهبود می‌یابد و در نتیجه مشکل را درمان می‌کند.
درمان یبوست
اگر دلیل شقاق ناشی از اجابت مزاج سخت باشد، نرم‌تر کردن مدفوع و دفع راحت‌تر ممکن است مشکل را حل کند. نوشیدن آب زیاد، خوردن غذاهای حاوی فیبر یا استفاده از مکمل‌های فیبر، نرم کننده‌های مدفوع یا ملین‌ها مفید هستند. اینکه چه مقدار از فیبر و کدام مکمل فیبر باید استفاده شود به نظر متخصص بستگی دارد. کودکان نباید مدفوع خود را نگه ندارند. نگه داشتن مدفوع می‌تواند منجر به تشدید یبوست شود که در وهله اول باعث ایجاد شقاق خواهد شد.
درمان شقاق با دارو
برخی از داروها ممکن است مستقیماً روی شقاق برای کمک به درد یا بهبودی مشکل استفاده شوند. پماد نیتروگلیسیرین رکتوم به طور مستقیم با یک انگشت تمیز یا دستکش یا با یک اپلیکاتور، طبق دستور پزشک روی مقعد اعمال می‌شود. این دارو به شل شدن عضلات مقعد کمک می‌کند که درد را کاهش می‌دهد. برای بزرگسالان، ممکن است دو بار در روز استفاده شود. لیدوکائین موضعی یکی دیگر از داروهایی است که به حرکات دردناک روده کمک می‌کند. این کرم با انگشت تمیز یا دستکش یا اپلیکاتور اعمال می‌شود و می‌توان آن را دو بار در روز استفاده کرد.
مسدود کننده‌های کانال کلسیم نوعی دارویی هستند که فشار خون را درمان می‌کنند. این مسدود کننده‌ها همچنین می‌توانند عضلات مقعد را شل کنند که از اسپاسم و ناراحتی جلوگیری می‌کند. مسدود کننده‌های کانال کلسیم ممکن است به صورت خوراکی یا موضعی داده شوند. استفاده از فرم موضعی به جلوگیری از عوارض جانبی کمک می‌کند.
بهترین دارو برای شقاق مقعدی به شدت بیماری و تحمل بیمار برای عوارض جانبی بستگی دارد. برای فیشر حاد مقعد، یک مکمل فیبر و یک بی‌حس کننده موضعی بدون نسخه معمولاً برای کمک به تسریع روند بهبود کافی است. هدف دارو برای شقاق مزمن مقعد، شل کردن اسفنکتر مقعد است تا پارگی بهبود یابد. موثرترین دارو، نیتروگلیسیرین نیز باعث سردردهای شدید می‌شود؛ بنابراین بیماران ممکن است نیاز به استفاده از داروهای یکدیگر داشته باشند.
خبر خوب این است که اکثر درمان‌های دارویی برای شقاق مقعدی بسیار موثر هستند. داروها عوارض جانبی متفاوتی دارند؛ به همین دلیل باید با یک پزشک متخصص برای عوارض احتمالی و تداخلات دارویی صحبت کنید. مکمل‌های فیبر یا ملین‌های حجیم کننده برای اکثر افراد، عوارض جانبی خفیفی مانند گاز، نفخ و البته اسهال خفیف خواهند داشت. برخی از داروهای زیر ممکن است توسط پزشک تجویز شود:
- لیدوکائین یک بی‌حس کننده موضعی ایمن و موثر است. نباید بیش از حد از این دارو استفاده کرد. هنگامی که از لیدوکائین زیاد استفاده شود یا این دارو جذب بدن شود؛ باعث تپش سریع قلب، گیجی، لرزش و حتی حمله قلبی می‌شود.
- نیتروگلیسیرین در رفع درد اسفنکتر مقعد بسیار موثر است اما در بیشتر افراد باعث سردرد می‌شود. این سردردها می‌توانند شدید باشند؛ بنابراین پزشک متخصص اغلب یک مسکن تجویز می‌کند تا همراه با نیتروگلیسیرین مصرف شود.
- نیفدیپین و دیلتیازم عموماً داروهای بی‌خطری هستند که عوارض جانبی کمی خواهند داشت. آنها فشار خون را کاهش می‌دهند، بنابراین بیماران با فشار خون طبیعی ممکن است با مصرف این داروها دچار سرگیجه یا سبکی سَر شوند.
- تزریق سم بوتولین بسیار دردناک است و معمولاً شامل پنج یا تعداد بیشتری تزریق در مقعد است. خارج از درد، سم بوتولین معمولاً عوارض جانبی جزئی مانند قرمزی و تورم دارد. جدی‌ترین عوارض جانبی سم بوتولین زمانی اتفاق می‌فتد که به سایر قسمت‌های بدن سرایت کند و اعصاب سایر قسمت‌های بدن را از بین ببرد. این مشکل نادر است، اما ممکن است حتی چند هفته پس از تزریق رخ دهد.
درمان شقاق در کودکان
شقاق مقعدی در بزرگسالان و کودکان می‌تواند همراه با درد، خارش نیز داشته باشد. ممکن است پس از دستمال کشیدن کودک، خون قرمز روشن روی دستمال دیده شود. اگر کودک شما یبوست داشته باشد و سعی کند مدفوع بزرگ و سفتی را دفع کند، ممکن است فیشر ایجاد شود. اکثر شقاق‌های مقعدی با درمان خانگی پس از چند روز یا چند هفته بهبود می‌یابند. اگر کودک شما شقاق مقعدی دارد که بهبودی آن زمان بیشتری می‌برد؛ پزشک ممکن است دارو تجویز کند. در موارد نادر ممکن است نیاز به جراحی باشد.
شقاق مقعدی باعث سرطان روده بزرگ نمی‌شود و مشکلات جدی ایجاد نمی‌کند، اما اگر خون کودک شما با مدفوع مخلوط شده است، با پزشک متخصص صحبت کنید. مراقبت‌های بعدی بخش مهمی از درمان و ایمنی کودک شما هستند. ممکن است بپرسید: «چگونه می‌توانم از فرزند خود در خانه مراقبت کنم؟» برای پاسخ به موارد زیر توجه کنید:
1- اگر پزشک کرم یا پماد تجویز کرده است؛ دقیقاً طبق دستور از آنها استفاده کنید. اگر فکر می‌کنید فرزندتان با دارو مشکلی دارد با پزشک خود تماس بگیرید.
2- از کودک خود بخواهید سه بار در روز و پس از اجابت مزاج درون سطلی از آب گرم بنشیند. آب گرم به بهبود ناحیه کمک می‌کند و درد را کاهش می‌دهد. از قرار دادن صابون، نمک و شامپو در آب خودداری کنید.
3- به دنبال راه‌های جلوگیری از یبوست باشید که در ادامه شرح داده‌ایم:
- میوه‌ها، سبزیجات، لوبیاها و غلات کامل را هر روز در برنامه غذایی کودک خود بگنجانید. این غذاها سرشار از فیبر هستند.
- به کودک خود مایعات زیادی بدهید.
- کودک خود را تشویق کنید تا فعالیت داشته باشد. کودک شما ممکن است دوست داشته باشد با شما قدم بزند؛ دوچرخه سواری کند یا ورزش کند.
- از کودک خود بخواهید هنگام اجابت مزاج وقت بگذارد و فشار به خود نیاورد، اما اجازه ندهید فرزندتان بیش از 10 دقیقه روی توالت بنشیند.
4- هنگامی که کودک روی توالت می‌نشیند؛ زیر پای کودک یک چهارپایه بگذارید. چهارپایه به خم شدن باسن کمک می‌کند، لگن را در حالت چمباتمه قرار می‌دهد و باعث دفع راحت می‌شود.
5- دکتر متخصص شقاق شما ممکن است یک نوع ملین را توصیه کند. تمام دستورالعمل‌های روی برچسب را بخوانید و دنبال کنید. از این داروها به صورت طولانی مدت استفاده نکنید.
درمان شقاق در زنان و مردان
درمان شقاق حاد در راستای هدف اصلی پیشگیری از عود و مزمن شدن انجام می‌شود. جراحی در بیمارانی اعمال می‌شود که بیماری در طی 15 تا 20 روز بهبود نیافته است. شقاق حاد مقعدی معمولاً طی شش هفته با درمان ابتدایی بهبود می‌یابد. شقاق مقعدی که شش هفته یا بیشتر طول بکشد؛ شقاق مقعدی مزمن نامیده می‌شود. این‌ها در درمان‌های ابتدایی شکست می‌خورند و به یک رویکرد مبتنی بر جراحی نیاز دارند.
افرادی که شقاق مقعدی آنها به خوبی بهبود نمی‌یابد؛ ممکن است دچار عدم تعادل در فشار مقعدی باشند که مانع از گردش طبیعی خون در رگ‌های خونی اطراف مقعد می‌شود. کاهش جریان خون از بهبودی جلوگیری می‌کند. دارو، تزریق بوتاکس و حتی برخی درمان‌های موضعی که جریان خون را بهبود می‌بخشند؛ ممکن است به بهبود شقاق مقعدی کمک کنند.
بیش از 70 درصد از بیماران مبتلا به فیشر حاد با تغییر در رژیم غذایی و عادات دفع مدفوع و حمام آب داغ علاوه بر دارو بهبود می‌یابند. عادات غذایی باید به مصرف بیشتر آب و مواد غذایی فیبردار تبدیل شوند و اجابت مزاج به طور منظم و بدون فشار زیاد انجام شود. دارو شامل پومادهای آرام بخش مقعدی و پومادهای حاوی بی‌حس کننده‌های موضعی است.
درمان شقاق مقعدی حاد را می‌توان با برخی از داروهای موضعی که در سال‌های اخیر ساخته شده‌اند؛ انجام داد. برای مثال، پماد نیتروگلیسیرین حاوی 0.2 درصد ایزوسورباید دینیترات سه بار در روز در اطراف مقعد و به سمت پایه شقاق استفاده می‌شود. این پماد در کاهش درد بسیار موفق است و اسپاسم مقعد را نیز کاهش می‌دهد.
پماد دیلتیازم 2 درصد با مالیدن سه بار در روز به مدت دو تا هشت هفته در اطراف مقعد استفاده می‌شود. این پماد اثر کاهش درد دارد، اما اثر درمانی این پماد کاملاً محدود است، حتی در صورت درمان نیز خطر عود را در پیش دارد. همچنین تزریق بوتاکس به عضلات اسفنکتر داخلی این عضلات را فلج می‌کند. بوتاکس موثرترین روش بعد از اسفنکتروتومی داخلی است. با این حال، بهترین روش جراحی به لیزر تعلق می گیرد؛ زیرا بدون عوارض است و بهبودی طولانی مدت را برای مردان و بانوان تضمین می‌کند.
کلام آخر
برای درمان شقاق می‌توان از وان حمام گرم، تزریق بوتاکس، دارو، فیزیوتراپی و ... استفاده کرد. در صورتی که با این اقدامات، شقاق درمان نشد؛ باید از جراحی یا لیزر استفاده کرد. یکی از جدیدترین تکنیک‌های درمان شقاق، لیزر است. اکثر مبتلایان به شقاق با تغییر در عادت غذایی دفع مدفوع بهبود می‌یابند.
منبع:
